„Na wojnie manicure chroni paznokcie przed urazami i tym, czego używamy do czyszczenia broni”. Olga Bihar, artylerzystka

<frame>Więcej wiedzy, mniej strachu - to hasło naszego nowego cyklu. Bo bezpieczeństwo to fakty, sprawdzone informacje, rzetelne argumenty. Im więcej będziemy wiedzieć, tym lepiej przygotujemy się na przyszłość.<frame>

Czy Polska jest gotowa na kryzys? W dobie niepewności geopolitycznej, wojny w Ukrainie i narastających napięć w Europie kluczowe są edukacja i organizacja społeczeństwa. Przyjmując ponad milion ukraińskich uchodźców Polska zyskała nie tylko nowych mieszkańców, ale także unikalną wiedzę i doświadczenie ludzi, którzy kwestię ochrony ludności poznali w najtrudniejszych warunkach: pod bombami i ostrzałem rakietowym. To kapitał, którego nie wolno zmarnować.

Nowa ustawa – o ochronie ludności i obronie cywilnej, obowiązująca od 1 stycznia – to konkretna odpowiedź na realne zagrożenia. Jednocześnie to szansa na dodatkową integrację, dzięki której Polacy i Ukraińcy mieszkający w Polsce mogą być razem w przygotowywaniu się do sytuacji kryzysowej. 

Polska wyciągnęła wnioski z tragicznych wydarzeń ostatnich lat. Nowa ustawa kładzie nacisk na trzy kluczowe elementy: modernizację i budowę schronów oraz miejsc ukrycia, system alarmowania i powiadamiania, a także szeroką edukację obywatelską, która ma zapewnić każdemu obywatelowi podstawową wiedzę o tym, jak działać w sytuacji kryzysowej. Kontekst wojny w Ukrainie jest tu oczywisty.

Wielu Ukraińców przebywających w Polsce ma bezcenne doświadczenie w zakresie ochrony ludności – czy to jako jej bezpośredni uczestnicy, czy jako organizatorzy systemu ewakuacji i schronienia

To szansa, którą Polska musi wykorzystać. Kiedy wojna zaskakuje, nie ma w pełni gotowych systemów. A wtedy kluczowe staje się efektywne wykorzystanie tego, co już istnieje.

Co może być schronem? Praktyczne podejście do ochrony ludności. Wiedza – to jest nasz pierwszy „schron”! 

Według nowej ustawy każda piwnica, każdy podziemny garaż czy tunel może pełnić funkcję miejsca ukrycia. Warto już teraz rozejrzeć się swoim otoczeniu i odpowiedzieć sobie na pytanie: „Co zrobię w razie zagrożenia?” Lepiej wiedzieć wcześniej, niż uczyć się dopiero wtedy, gdy nastanie chaos. 

I tu właśnie widać potencjał doświadczeń Ukraińców w Polsce. Ludzie, którzy przeżyli alarmy bombowe, mogą podzielić się praktyczną wiedzą z Polakami o organizacji życia w schronach, o zaopatrzeniu w wodę i jedzenie, o psychologicznych aspektach przetrwania, o mobilnych aplikacjach alarmowych, które w Ukrainie stały się kluczowym narzędziem ostrzegania. To nie jest teoria. To realne doświadczenia tych, którzy każdego dnia muszą mierzyć się z konsekwencjami wojny. Ich świadectwo ma większą wartość niż jakikolwiek podręcznik. 

Edukacja w tym zakresie jest kluczem do bezpieczeństwa, więc warto wykorzystać potencjał Ukraińców. Polska potrzebuje szerokiej akcji edukacyjnej jak najszybciej. Według ustawy kluczową rolę w ochronie ludności mają odegrać samorządy i straż pożarna. Tyle że w praktyce system będzie działał tylko wtedy, gdy zaangażują się w niego setki tysięcy ludzi.

Ukraińcy, którzy doświadczyli realnego zagrożenia, mogą stać się instruktorami, edukatorami i liderami tej zmiany. Organizacje pozarządowe już teraz odgrywają ogromną rolę w szkoleniach – zarówno dla Ukraińców, jak Polaków. To się opłaci nam wszystkim. Polskie gminy potrzebują praktyków, którzy znają realia sytuacji kryzysowej. Szeroka edukacja społeczeństwa zwiększa szanse na skuteczne działanie w razie zagrożenia. Integracja Ukraińców w procesy ochrony ludności wzmocni bezpieczeństwo Polski.

Państwo, samorządy i kobiety będą na pierwszej linii. Nowa ustawa stawia na samorządy. To one mają wdrażać system ochrony ludności, a więc to w miejscach zamieszkania Ukraińców i Polaków będzie rozgrywać się najważniejsza walka o skuteczność nowego prawa. Co istotne, kobiety w Ukrainie odegrały kluczową rolę w organizacji systemu ochrony ludności – od ratowniczek i wolontariuszek po liderki organizacji humanitarnych. To one zapewniały przetrwanie w czasie chaosu.

W Polsce kobiety również mogą stać się siłą napędową takich zmian, wchodząc w struktury samorządowe, NGO-sy i zespoły edukacyjne

Czy Polska jest gotowa na kryzys i ochronę ludności? Polska jest dziś w lepszej sytuacji niż kilka lat temu. Nowa ustawa to ważny krok, lecz sama infrastruktura nie wystarczy. Kluczowe będzie realne zaangażowanie obywateli w edukację i działania kryzysowe, mądre wykorzystanie doświadczeń Ukraińców i skuteczna współpraca samorządów, organizacji oraz rządu.

To nie jest scenariusz filmu katastroficznego. To rzeczywistość, którą trzeba zrozumieć i do której trzeba się przygotować. W XXI wieku bezpieczeństwo to nie tylko armia, ale także świadome, zorganizowane społeczeństwo. A jego budowanie zaczyna się od edukacji – takiej, która daje fakty, a nie sieje strach.

Bezpieczeństwo to nasza wspólna odpowiedzialność. To nie jest tylko domena państwa. To nie coś, co rząd może nam „zapewnić”, jak usługę – to coś, co budujemy i dajemy sobie nawzajem. Oczywiście instytucje, przepisy, systemy alarmowe i schrony są bardzo ważne. Ale tym, co naprawdę decyduje o przetrwaniu w sytuacji kryzysowej, są ludzie. To nasze relacje, gotowość do pomocy, umiejętność działania w sytuacjach stresowych i świadomość, że w trudnym momencie nie jesteśmy zdani tylko na siebie.

Każdy z nas jest częścią systemu bezpieczeństwa – od nauczyciela, który uczy dzieci zasad pierwszej pomocy, przez sąsiada, który wie, gdzie znajduje się najbliższe miejsce schronienia, po wolontariuszkę, która pomaga nowo przybyłym uchodźcom odnaleźć się w nowej rzeczywistości.

Siła państwa leży w sile społeczeństwa – a społeczeństwo jest silne wtedy, gdy jego członkowie wiedzą, że mogą na siebie liczyć. Ukraińcy są członkami społeczeństwa

W przeszłości najwięcej wygrywali ci, którzy rozumieli, że najlepszą linią obrony nie są mury i schrony, ale dobrze przygotowani, solidarni ludzie. W Ukrainie to właśnie społeczna mobilizacja ocaliła tysiące istnień. W Polsce mamy szansę czerpać z tych doświadczeń, nie czekając, aż do działania zmusi nas kryzys. 

Budowanie bezpieczeństwa zaczyna się dziś – i zaczyna się od nas.

„Nieważne, co dzieje się wokół. Liczy się tylko jedno: czy zdążysz pomóc rannemu. Nauczyliśmy się robić to w biegu. Samochód jedzie pod ostrzałem, a ty w ciemnościach z latarką szukasz żyły, żeby podłączyć kroplówkę. Przecinasz ubranie, opatrujesz rany. Zimą ranni są przemoczeni i odmrożeni. Ich życie zależy od tego, czy znajdą się w cieple, dlatego ogrzewamy samochód do maksimum. Jesteś w kamizelce kuloodpornej i hełmie, cała – od kurtki po majtki – przemoczona do suchej nitki. Ale tego nie czujesz. Zapominasz, że jest ci nieznośnie gorąco, duszno, że przed wyjazdem sama leżałaś pod kroplówką z bólem głowy po kontuzji. Adrenalina czyni cuda: kiedy liczy się każda sekunda, nic cię nie boli. I oto dowozicie rannego do szpitala. Lekarze mówią, że jeszcze pięć minut – i ten człowiek by umarł. Ale zdążyliśmy. Uratowaliśmy go...”

Tak swoje codzienne życie na wojnie opisuje Ołeksandra Czorna, pseudonim „Jaskółka”, 52-letnia medyczka pola walki 39 Oddzielnej Brygady Obrony Wybrzeża. Jaskółka – bo jak mówią jej koledzy, „szybko lata”. Przed wojną była księgową. Całe życie poświęciła rodzinie, dlatego decyzja o pójściu 25 lutego 2022 roku do komisariatu wojskowego zaskoczyła wszystkich jej przyjaciół i znajomych. Ale ona nie miała wątpliwości.

Już dawno przestaliśmy liczyć nasze kontuzje

– Na początku nie przyjęli mnie ani do SZU, ani do obrony terytorialnej – mówi Ołeksandra. – Ale trafiłam na ludzi, dzięki którym udało się rozwiązać ten problem. Miałam poważne zamiary, chociaż przed rozpoczęciem inwazji należałam do osób, które zaprzeczały, że może do niej dojść. I chociaż mój mąż, który jest żołnierzem, wielokrotnie mnie ostrzegał, nie chciałam o niczym słyszeć. Miałam urodziny, przede mną był długo wyczekiwany wypoczynek w Karpatach. Miałam inne sprawy na głowie.

Wojna zaskoczyła nas w domu w Czarnomorsku, w obwodzie odeskim. Męża natychmiast wezwano do służby. Znalazłam książeczkę wojskową, którą miałam od czasu ukończenia szkoły medycznej w 1992 roku. Prawie nie pracowałam w swoim zawodzie – kiedy masz troje dzieci, musisz wybierać pracę, w której ci odpowiednio zapłacą.

Razem z córką (dwoje pozostałych dzieci było w Kijowie) zaczęłyśmy pracować jako wolontariuszki: piekłyśmy całe kilogramy ciastek fitness, które przekazywałyśmy na front. Równolegle dyżurowałam w lokalnym batalionie ochotniczym, gdzie potrzebni byli medycy. Aż 23 marca padło pytanie, kto z ochotników wstąpi do szeregów SZU. Natychmiast się zgodziłam.

Kateryna Kopanieva: – Już wtedy rozumiałaś, że to nie będzie wojna na miesiące, ale na lata?

Ołeksandra Czorna: – Tak. W przeciwieństwie do wielu naszych chłopaków nie miałam złudzeń, że to się szybko skończy. Pewnie dlatego, że jako córka i żona wojskowego widziałam, jak jaką stała się ta branża w ciągu ostatnich 20 lat. Widziałam, jak w latach przedwojennych ukraińska armia była redukowana i jak upadała. I rozumiałam, że wróg przez te wszystkie lata przygotowywał grunt pod wielką wojnę. Jeszcze w obronie cywilnej mówiłam chłopakom, że wszyscy znajdziemy się na froncie. I tak się stało.

Nie zapomniałaś umiejętności udzielania pierwszej pomocy?

Nie pozwoliło mi na to troje moich dzieci, z ich ciągłymi chorobami i urazami. Oczywiście, przeszliśmy szkolenie z instruktorami medycyny taktycznej. Po ukończeniu szkoły medycznej przez jakiś czas pracowałam na oddziale kardiologicznym, więc ta wiedza również się przydała. Nadal jednak boję się sali operacyjnej.

Jeśli sama udzielam pomocy, to tnę, zszywam i traktuję to normalnie. Ale kiedy widzę, jak robią to inni, czuję się nieswojo. Nawet podczas pobierania krwi staram się nie patrzeć

W każdych innych warunkach nakłuwam żyły ze spokojem, ale kiedy nakłuwają moje, wolę tego nie widzieć.

Z drugiej strony są sytuacje, kiedy nie zauważasz wokół siebie nic, tylko rannych, którym trzeba pomóc. Kiedyś z powodu silnego bólu głowy sama byłam pod kroplówką. Nadjechała karetka, ciężki przypadek. Przewinęłam rękę, nie zdejmując cewnika, i tak pojechałam na ewakuację. Kiedy przenosiliśmy rannego, podrapałam sobie tę rękę. Skończyło się infekcją i miesięczną kuracją antybiotykową. W ekstremalnych sytuacjach mogę też „nie zauważyć”, że mam wysokie ciśnienie. Moja norma 90/60, więc gdy mam 140/100, moje naczynia krwionośne po prostu nie wytrzymują i może się zacząć krwawienie z nosa. Ciśnienie często podnosi mi się latem, z powodu upałów i duszności, gdy jadę w karetce bez okien.

Miałaś wiele kontuzji?

Oficjalnie trzy, ale myślę, że więcej – już dawno przestałam je liczyć. Gdy pocisk spadł niedaleko mnie, bolała mnie głowa. Poleżałam jednak trochę pod kroplówką i wróciłam do pracy.

Niektórzy po kontuzji ostro reagują na każdy dźwięk, inni się przyzwyczajają. Ja należę do tych drugich: dopóki coś nie przeleci tuż obok, nie reaguję

Kiedy mieszkaliśmy naprzeciwko Krynok, w obwodzie chersońskim, przelatywało codziennie. Miejscowi, którzy zostali, mieszkali już w piwnicach, ale ja mogłam przebywać w domu. Jednak pewnego razu piwnica uratowała mi życie. Rosyjską rakieta poleciała prosto na nas. Dom rozpadł się jak kartonowe pudełko, lecz piwnica wytrzymała.

Byliśmy w takich miejscach, gdzie odległość od okupowanego przez Rosjan lewobrzeżnego Chersonia była minimalna. Tam ostrzał w zasadzie nie ustawał. Jedna po drugiej miejscowości zamieniały się w ruiny, lecz na tle tej apokalipsy nadal spotykało się cywilów, którzy nie chcieli opuścić swoich ogrodów i z jakiegoś powodu byli przekonani, że Rosjanie nie będą do nich strzelać. W końcu to my udzielaliśmy im pomocy...

Dotrwać do nocy to już sukces

Jest strasznie?

Bywa. Ale chodzi raczej o strach nie o swoje życie, a o życie innych. Wywozimy rannego cywila, a ja słyszę przez radio, że wróg ostrzeliwuje nasze pozycje – i boję się o naszych. Albo razem z koleżanką, medyczką plutonu, trafiamy pod ostrzał. Leżymy w domu na podłodze, lecą na nas odłamki, a ja nie myślę o nas, tylko o tym, żeby nasi chłopcy tutaj nie przyjechali i nie wpadli pod ostrzał.

Przez pierwsze dwa lata wojny nie myślałam o sobie. Żyłam dniem dzisiejszym, chwilą. Wchodzisz do wiejskiego sklepiku, widzisz coś w rodzaju ananasa, persymony czy krewetek (właściciele sklepów pod ostrzałem przywozili takie produkty na linię frontu i zarabiali na tym niewiarygodne pieniądze) i nie ma dla ciebie znaczenia, ile to kosztuje. Myślisz: „A jeśli dzisiaj jest mój ostatni dzień?” – i kupujesz. To jest życie chwilą. Przeżyć do wieczora albo do nocy to już sukces.

Teraz pracuję nad tym, by odzyskać umiejętność planowania. Zaczynam od tego, by zaplanować przynajmniej najbliższy urlop. Niedawno jechaliśmy z chłopcami i zobaczyliśmy, że w naszą stronę leci dron. Z daleka nie było wiadomo, czy to nasz, który przeleci obok, czy wrogi, który spadnie na nas.

W takich chwilach mózg natychmiast opracowuje plan działania: jeśli dron się zniża, wyskakujemy w biegu. A w głowie masz myśl, żeby nic się nie stało, bo przecież niedługo urlop

Chyba tylko ten, kto sam tego doświadczył, może zrozumieć, co się dzieje w takiej chwili. Dlaczego dziś rozpada się tak wiele rodzin? Dlaczego jest tak wiele rozwodów? Kiedy jesteś na froncie, nie chcesz straszyć swoich bliskich, opowiadając im, że kilka razy w ciągu jednego dnia omal nie zginęłaś. Mówisz, że wszystko jest w porządku. A oni tego nie rozumieją, bo jeśli jest tak dobrze, to dlaczego nie dajesz znaku życia? Gdzie tam jesteś i z kim? I zaczynają się pytania, podejrzenia. Potem przyjeżdżasz na urlop i jedyne, czego pragniesz, to cisza, żeby nikt cię nie ruszał. Przepaść między tobą a twoimi bliskimi tylko się powiększa. To jedna z przyczyn mojego rozwodu. Teraz mówię dzieciom więcej, bo nie chcę stracić z nimi kontaktu. Mogę im opowiedzieć nawet o najtrudniejszych momentach.

Jakich? Co jest najtrudniejsze w pracy medyka na wojnie?

Kiedy nie zdążysz dowieźć rannego. Jak dotąd miałam jeden taki przypadek. Młody żołnierz, ciężko ranny, z wewnętrznym krwotokiem. Minutę po tym jak znalazł się w naszym samochodzie, zatrzymało mu się serce. Uruchomiliśmy je, ale nie udało się go uratować. Miał zbyt duże obrażenia.

Świadomość, że nie ponosisz winy za jego śmierć, wcale nie sprawia, że jest ci łatwiej. To nie do zniesienia

W dzień św. Mikołaja przyjeżdżasz do chłopaków na pozycję, żeby rozdać im czekoladki specjalnie przysłane dla nich ze Szwecji. A wieczorem tego samego dnia wywozisz ciała sześciu z nich... Podczas mojej pierwszej ewakuacji Rosjanie ostrzelali nas z „gradów” i zginęło dwóch moich towarzyszy broni. Jeden w przeddzień swoich urodzin, drugi w dniu urodzin swojej żony. Rano zdążył jej złożyć życzenia i to była ich ostatnia rozmowa.

Na froncie odnalazłam siebie

Co Ci pomaga się trzymać?

Mogę sobie popłakać, czasami łzy przynoszą ulgę. Pracowałam z psychologiem. Nie mogę powiedzieć, że to była terapia, to było bardziej jak rozmowa z samą sobą. Ale nie mogłam się doczekać tych spotkań, bo były okazją, żeby się wygadać. Wcześniej próbowałam rozmawiać z przyjaciółmi czy ze znajomymi, ale wszyscy z jakiegoś powodu uważali, że muszą mi dać jakąś radę. A ja nie potrzebowałam rad. Potrzebowałam, żeby mnie po prostu wysłuchano. Opowiadając coś psychologowi sama wszystko analizowałam, układałam w sobie głowie – i to pomagało.

W kryzysowych momentach ratuje mnie jakaś aktywność. Jeśli nie jedziemy na wezwanie, mogę zacząć przestawiać pudełka z lekami albo nawet usiąść i malować jakiś obrazek. Trochę uspokajają mnie też zakupy online. Był okres kiedy kupowałam mundury wojskowe, jak głupia. Teraz kupuję prezenty dla mojej małej wnuczki.

Patrząc na Ciebie trudno uwierzyć, że masz wnuki.

Mam 52 lata (choć nie czuję swego wieku). Mój kolega z ekipy ma 27 lat, jest cztery lata młodszy od mojego syna.

Chłopaki żartują, że w wieku 52 lat jestem silniejsza od dwóch 26-latków

Wiek nie ma znaczenia. Czuję się świetnie, w pewnym sensie lepiej niż przed służbą. Nie pamiętam siebie przed wojną jako osobowości. Pamiętam siebie jako mamę, aktywną członkinię komitetu rodzicielskiego, domową kucharkę – i to wszystko. Nigdy nie potrzebowałam niczego dla siebie, nie wiedziałam, co to samorealizacja. A teraz wiem, że to, co robię, przynosi korzyści. Z wieloma chłopakami, których ewakuowałam jako rannych, nadal utrzymuję kontakt. Kiedyś opublikowałam w mediach społecznościowych zdjęcie zakrwawionych kamizelek kuloodpornych. Właściciel jednej z nich, którego ewakuowaliśmy, rozpoznał ją i mnie odnalazł, by podziękować.

Na wojnie pojawiają się nowe sensy. Teraz wyglądam inaczej – wydaje mi się, że lepiej niż wcześniej. To paradoks, ale właśnie tutaj pojawiło się u mnie mnóstwo słoiczków z kremami i maseczkami do twarzy. Przenosząc się z jednej pozycji na drugą zabieram je ze sobą. Na urlopie najpierw zapisuję się do dentysty, kosmetyczki, fryzjera, manikiurzystki i pedicurzystki. Wielu to dziwi – ale dlaczego? Czy na froncie mam wyglądać niechlujnie? Niestety, nie rozumiał tego nawet mój były mąż. Trudno mu było uwierzyć, że robię to wszystko dla siebie.

Oczywiście, zdarza się wiele momentów, kiedy nie wyglądam najlepiej, delikatnie mówiąc – cała spocona, rozczochrana, zakrwawiona. Ale jestem szczęśliwa, bo uratowałam komuś życie. Zatrzymujesz się po trudnej ewakuacji na stacji benzynowej, żeby się napić kawy – i ta kawa wydaje ci się najsmaczniejsza na świecie.

Poza tym uprawiam jogę (tak, nawet na froncie) i dlatego wszędzie noszę ze sobą karimatę. Dla mnie joga to wspaniała alternatywa dla środków uspokajających i nasennych. Te ostatnie w naszym przypadku nie wchodzą w grę: nie możesz brać środków nasennych, wiedząc, że w nocy może być ewakuacja. Tu z pomocą przychodzą praktyki oddechowe.

O czym teraz marzysz?

Chciałabym mieć własne mieszkanie, gdzieś w Odesie. I bardzo chciałabym po wojnie być na swoim miejscu. Zajmować się tym, czego chcę i co ma sens. Takie są moje marzenia – a może bardziej plany? Jak już mówiłam, marzyć i snuć plany to coś, czego teraz muszę się uczyć na nowo.

Zdjęcia: 39 Oddzielna Brygada Obrony Wybrzeża i prywatne archiwum bohaterki

24 lutego 2022 roku. Godzina 5:00 rano. Iwano-Frankiwsk

Marta Demianczuk: Obudziły mnie dźwięki naszego lotnictwa — wcześniej latali w ten sposób bardzo rzadko. Właśnie mieliśmy wyjeżdżać na służbę. Ubrałam się, wychodzę z domu i słyszę — przylot rakiety. Na lotnisku. W moim mieście. W autobusie oficer z naszej jednostki powiedział, że ukraińscy żołnierze strzelają w powietrze, bo nad nami latają drony. Wtedy zrozumiałam: właśnie rozpoczęła się wojna na szeroką skalę.

Ale dla mnie wojna zaczęła się znacznie wcześniej.

W 2020 roku wstąpiłam do Sił Zbrojnych Ukrainy. Wcześniej, od 2014 roku, służyłam w oddziale ochotniczym. Nie powiem, że planowałam zostać bojowym medykiem, ale kobieta, aby trafić na wojnę, zwłaszcza do ruchu ochotniczego, musi od razu coś umieć. Mężczyznę przyjmą tak czy inaczej – może kopać, nosić, coś budować. A kobieta musi już przyjść z wiedzą, doświadczeniem. Postanowiłam więc, że zostanę medykiem pola walki.

Ukończyłam wiele kursów i szkoleń. Następnie, w 2018 roku, trafiłam na front w Mariupolu. Tam zrozumiałam, że jako medyk mogę być naprawdę przydatna.

Jesteś dziewczyną, jak ty możesz wyciągnąć rannego z pola walki?

Kiedy kobieta przychodzi na służbę, od razu proponują jej stanowiska na zapleczu — urzędniczki i tym podobne. Z jednej strony jest to łatwiejsze, ponieważ wymaga mniejszego wysiłku. Z drugiej strony, jeśli kobieta chciałaby zajmować stanowisko na pozycjach bojowych, musi udowodnić, że jest tego warta. W zasadzie trzeba być nie tylko na równi z mężczyzną, ale być od niego znacznie lepszym. Ale my przecież różnimy się od mężczyzn. Kobieta nie musi niczego udowadniać mężczyźnie, nie musi być do niego podobna — ona musi spełniać wymagania Sił Zbrojnych Ukrainy.

Aldona Hartwińska: Ale przecież na zdolność do pracy wpływa wiele czynników. Kobiety są zazwyczaj słabsze fizycznie. Kiedy czujemy adrenalinę, możemy wiele znieść. Ale to maraton, a nie sprint. A ty... przepraszam, ale jesteś maleńką dziewczynką.‍

— Trzeba realistycznie oceniać swoje możliwości. Zazwyczaj medycy bojowi uczą się według protokołu TCCC (Tactical Сombat Сasualty Сare). Zgodnie z nim medyk zawsze ma pomocnika lub żołnierza-ratownika, czyli zawsze ktoś mu pomaga. Bo często nawet facet nie będzie w stanie podnieść innego 100-kilogramowego mężczyzny, zwłaszcza jeśli sam waży 70 kilogramów. Nie należy przeceniać swoich możliwości, nadwyrężać się. Mi zawsze pomagają chłopcy — ja sama nie noszę rannych.

Kiedy pytają nas, czego nam, kobietom, brakuje na wojnie, odpowiedź jest taka sama jak w przypadku mężczyzn – broni. Bo im więcej FPV, im więcej dronów, tym więcej żywych pobratymców i mniej pracy. A najlepsze dla medyka bojowego jest brak pracy. 

Inna sprawa to odporność psychiczna. 

Wydaje mi się, że kobiety są pod tym względem słabsze. Zazwyczaj przeżywają wszystko znacznie silniej, są mniej zimnokrwiste.

‍Wiesz, kiedy wywożę rannych kolegów, nie odczuwam żadnych emocji, ponieważ rozumiem, że musimy przeżyć, wyjechać... Nie ulegam emocjom, po prostu wykonuję swoją pracę. A kiedy wracam do domu, mija czas i zaczynam zdawać sobie sprawę z tego wszystkiego – wtedy robi się ciężko‍

‍Obecnie ludzie dzielą się na tych, którzy są przeciwni mobilizacji kobiet, i tych, którzy mówią, że kobiety powinny iść na front. Jakie jest Twoje zdanie na ten temat?

Kobiet w armii było sporo jeszcze przed wybuchem pełnowymiarowej wojny. Kiedy byłam w centrum szkoleniowym, do którego trafiają wszyscy po wstąpieniu w szeregów Sił Zbrojnych Ukrainy, to w naszym plutonie było około stu dziewczyn, a co miesiąc rozpoczynał się nowy nabór na szkolenie. W naszej brygadzie również było wiele kobiet. A wraz z pełnowymiarową wojną pojawiło się ich jeszcze więcej. Dziś około 20 tysięcy kobiet służy na pozycjach bojowych. A to przecież niemało.‍

Rok temu szukałam dla siebie partnerki – również medyka bojowego. Na swoim Instagramie zrobiłam o tym post i żaden mężczyzna się nie zgłosił. Ale napisała do mnie dziewczyna, cywilna instruktorka. Przyjechała. I tego dnia chłopcy zostali bardzo ciężko ranni. Byli bez oczu, bez nóg... A ona, jako ochotniczka, zgłosiła się, żeby pojechać z nami na linię zero. I bardzo dobrze się sprawdziła, była opanowana, zdecydowana, chociaż to było jej pierwsze tego typu doświadczenie.‍

Strach wzrósł po odniesieniu ran

Nie odczuwasz emocji podczas pracy. A strach?

‍Wcześniej odczuwałam taki strach i stres, że zaczynałam wymiotować. Dlatego nigdy nie jadłam nic w trakcie pracy, ponieważ po spożyciu posiłku od razu czułam mdłości. Teraz nie mam już tak silnych reakcji. Ale przed tym, jak zostałam ranna, strach był mniejszy. 

‍To się stało na odcinku Światłodarskim pod Bachmutem. Pełniłam nie tylko funkcję medyka bojowego, ale też rozpoznawczą. Razem z chłopakami prowadziliśmy obserwację, siedząc w betonowym bunkrze z dwoma pomieszczeniami. Przez trzy dni bezlitośnie nas ostrzeliwali: strzelali ze wszystkiego, co tylko się dało – artylerii, gradów, dronów ze zrzutami. 

‍W tym czasie Rosjanie spalili całą wioskę swoimi pociskami zapalającymi. I nagle zrobiło się spokojnie. Cisza... Byłam tak zmęczona, że zamknęłam oczy – poczułam, że mogę zasnąć. I wtedy usłyszałam wystrzał. A za chwilę uderzenie – jakieś 20 metrów od nas.

Potem znowu zamykam oczy, otwieram je — a wszystko wokół płonie. Obok mnie spał dowódca, widzę, że cały jego śpiwór się pali. Pomyślałam, że zginął. Wstaję i nie mogę znaleźć wyjścia z pomieszczenia — tak bardzo jestem zdezorientowana. Wszędzie pył, wszystko dookoła czerwone. Jak w piekle. I nagle, pośród tego całego chaosu, pojawia się dowódca, bierze mnie za rękę i prowadzi do wyjścia

‍Jak tylko wyszliśmy, przebiegliśmy okop, to znowu wybuchło tuż obok okopu. Potem jeszcze raz. Miałam poważny wstrząs mózgu, oparzenia dróg oddechowych i prawie ogłuchłam na lewe ucho. Trafiłam do szpitala, gdzie leczyłam się ponad miesiąc. A potem nawet nie pozwolono nam przejść rehabilitacji — od razu wysłano nas pod Sołedar.

Teraz mój strach nie przeszkadza mi już w pracy. Ale gdy tylko się odprężam… Są takie momenty, kiedy szykujesz się do odpoczynku i słyszysz wybuch to wszystko ci się w środku kurczy, zaczynasz odczuwać niesamowity stres. Bo czasem po prostu chcesz odpocząć — nie da się tego wszystkiego wytrzymać 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu.

Jak tego dokonać - wyłączyć swoje emocje i działać?

Szczerze mówiąc, nie jestem pewna, czy potrafię udzielić takiej porady. To się po prostu samo wypracowało. Ja skupiam się na ratowaniu ludzi, którzy są mi bardzo bliscy. Zupełnie jakby budził się we mnie jakiś instynkt macierzyński. Chcę, żeby wszyscy przeżyli, czuję za nich odpowiedzialność, która pozwala mi zapomnieć o strachu, bo inaczej nie da się.

Ale jeśli mówimy ogólnie o pracy medyka bojowego, to przygotowanie się oznacza przejście różnych testów stresowych, szkoleń, treningów. Tak, aby w sytuacji stresowej umieć pracować według określonego algorytmu i nie myśleć o niczym innym. Czasami skuteczniejszy na froncie będzie medyk pola walki bez żadnego doświadczenia medycznego, niż lekarz ze szpitala. Można go nauczyć protokołu, a on w sytuacji stresowej będzie działał zgodnie z tym algorytmem. Nie myśląc o niczym zbędnym.

Tu i tam

‍Jesteś dziennikarką z wykształcenia. Od wielu lat służysz w wojsku. Jak widzisz swoją przyszłość?

Często o tym myślę, ale na razie nic nie przychodzi mi do głowy. Tak bardzo przyzwyczaiłam się do wojska. Być może zajmę się działalnością instruktorską lub biznesem.

Ale nie chcę już być dziennikarką. Nie wyobrażam sobie, jak będę komunikować się z ludźmi

‍Jak ogólnie czujesz się teraz wśród ludzi? Czy czujesz jakąś granicę między światem, w którym teraz jesteśmy, a tyłem?

Jasne, że jest jakaś granica, ale trudno mi o tym mówić, bo ja bardzo długo nie byłam w domu. Kiedy przyjeżdżam tam na tydzień, siedzę z rodziną. Ale czasami wychodzę. I kiedy wychodzę, widzę tę granicę wyraźnie, ludzie na tyłach żyją jakby w innym świecie. Dla nich wojny jakby nie ma. Ja też mam czasem ochotę zerwać się, gdzieś połazić po mieście,.. Ale mam w sobie tę odpowiedzialność, o której nie umiem zapomnieć. I zostaję tutaj.

Zdjęcia z prywatnego archiwum