Rosja, strach i nowa prawica: anatomia europejskiego zwrotu.

Z najświeższych wiadomości – Rumunia w wyborach prezydenckich dwukrotnie znalazła się na krawędzi przepaści, ale ostatecznie wybrała na przywódcę proeuropejskiego burmistrza Bukaresztu Nicușora Dana.
Węgierski Viktor Orbán, słowacki Robert Fico i niemiecka liderka AfD Alice Weidel z karykaturalnych postaci stały się prawdziwym wyzwaniem dla Europy.
Opowiadają się za bardzo dobrymi stosunkami z Europą, głównie za miliardami z Unii Europejskiej.

Niektórzy, jak kontrowersyjna liderka francuskiej prawicy Marine Le Pen, otrzymują zasłużone wyroki karne za defraudację pieniędzy Parlamentu Europejskiego.
Przez wiele lat jej partia prała dotacje na pomocników posłów do Parlamentu Europejskiego. W fikcyjnych umowach rzekomo pracowali w Brukseli, a w rzeczywistości pieniądze trafiały do pracowników „Zjednoczenia Narodowego”, partii Le Pen.

Zwycięzca wyborów parlamentarnych w Holandii, Geert Wilders, który nie ukrywał swojego zachwytu Rosją i wzywał do przyspieszenia wyjścia swojego kraju z UE, został po prostu strawiony przez własny system wyborczy. Jest on tak skomplikowany, że premierem został zupełnie inny człowiek – Dick Schoof – zawodowy agent służb specjalnych, który przez pięć lat prowadził śledztwo w sprawie zestrzelenia samolotu MH17.
‍
To dobry przykład, jak racjonalizm państwowców pokonuje goły populizm. Wybory prezydenckie w Polsce również pokazały modę na prawicowość, w II turze wygrał je prawicowy kandydat Karol Nawrocki. A inni prawicowi kandydaci z I tury, Sławomir Mentzen i Grzegorz Braun — swoimi pomysłami porwali około jednej piątej społeczeństwa.
Mentzen jest typowym przedstawicielem europejskiej skrajnej prawicy według obecnych standardów politycznych, który „tylko” opowiada się za ograniczeniem funkcji UE, zaostrzeniem polityki migracyjnej i oczywiście jest przeciw aborcji. Grzegorz Braun poszedł jednak dalej. Jego kampania obejmowała m.in. wiec przy zbiorowej mogile żołnierzy UPA na górze Monastyr w Polsce, wycieranie butów o flagę UE, a nawet wtargnięcie do szpitala w Oleśnicy i grożenie aresztowaniem ginekolożce za rzekome przeprowadzenie aborcji w późnym okresie ciąży.

Skrajna prawica dotarła praktycznie do każdego europejskiego kraju i cieszy się dużą popularnością. 

Badania socjologiczne pokazują, że trend ten utrzyma się do połowy następnej dekady – do czasu, gdy nastąpi nowa rewolucja technologiczna i ustabilizuje się liczba ludności na świecie, która już osiągnęła swój szczyt. Do tego czasu ludzie nieco dostosują się do ciągłych wyzwań i stanie się jasne, czy nasza populacja ma szansę, aby w ogóle nie wyginąć jak mamuty. Dlaczego więc prawica, która wcześniej była raczej dodatkiem w parlamentach i miała niewielkie frakcje, zaczęła rosnąć?

Popularność prawicowych partii jest wynikiem głębokiego kryzysu, w którym znalazła się cała Europa: politycznego, bezpieczeństwa i gospodarczego. Była to również reakcja na agresję Rosji i roszczenia Chin do nowego podziału świata, aby odebrać hegemonię Stanom Zjednoczonym.

Trudne czasy zwiększają popyt na prawicowe wartości, populistów, nacjonalistów i autokrację.

Nie jest to pierwszy taki przypadek w historii. Wojny u własnych granic skłaniają społeczeństwo do dbania o własne bezpieczeństwo. Ludzie zaczynają szukać polityków, którzy proponują egoistyczne, popularne, proste i atrakcyjne rozwiązania, które można szybko wdrożyć. Takie okresy prowadzą do kryzysu demokracji i wzrostu popularności nacjonalistów i populistów. Kiedy stare elity nie dają wskazówek, jak wyjść z kryzysu, niszę szybko zajmują politycy z radykalnymi narracjami.

Czerwoną linią przebiegają zazwyczaj wezwania do oszczędzania, skupienia się na własnym bezpieczeństwie i odesłania obcych przybyszów, którzy chcą skorzystać z waszych osiągnięć – wsparcia społecznego, komfortu życia, perspektyw rozwoju kariery.

Ikonicznym politykiem, który subtelnie opanował te emocjonalne huśtawki, jest nikt inny jak Donald Trump. Na każdym wiecu obrzucał błotem epokę Joe Bidena i Baracka Obamy – a wiele trafnych posunięć przejmują właśnie jego europejscy koledzy. Europejska skrajna prawica zapożycza pomysły od Trumpa.

Obecni politycy znają sposoby, aby szybko stać się popularnymi dzięki mediom społecznościowym, takim jak TikTok, Telegram, Facebook, X.
Rumuński prawicowiec Călin Georgescu i Niemka Alice Weidel prowadzili dość agresywne kampanie w mediach społecznościowych, manipulowali faktami, kopiowali styl popularnych influencerów – i to przyniosło efekty. Zyskali dużą popularność wśród młodych poniżej 25 roku życia, ponieważ wszyscy inni, klasyczni politycy, na tym tle wydawali się nudni i konserwatywni.

Współczesnych skrajnych prawicowców łączy to, że obiecują ludziom przywrócenie kontroli nad sytuacją — jest to szczególnie cenne, gdy światem targają pandemie, fale uchodźców czy perspektywa wojny nuklearnej. Liderzy prawicy obiecują swoim wyborcom zachować „tożsamość”.

Wrogami mogą być tu zupełnie różne grupy – imigranci, muzułmanie, „liberałowie z ideologią LGBT”, źli dziennikarze i, oczywiście, kraje, które padły ofiarą agresji.
W takim chaosie zapotrzebowanie na porządek, kontrolę i „silną rękę” znów staje się modne.
Kiedy świat się trzęsie, nie ma żadnego planowania przyszłości — ludzka psychika skłania się ku lepszym czasom przeszłości, kiedy wszystko było prostsze, a decyzje podejmowali tata, mama lub szef.
W ten sposób pojawia się zapotrzebowanie na takie rzeczy, jak dyscyplina, podporządkowanie i sztywna hierarchia. Właśnie te rzeczy sprzedawali swoim społeczeństwom podczas wyborów Orbán, Fico, rumuńska i niemiecka prawica.

Klasyczni liberałowie, którzy dominowali w światowej polityce w latach 2000. i 2010., tak bardzo stracili na wyrazistości, że nie byli w stanie nawiązać emocjonalnej więzi z własnymi wyborcami. Co więcej, wielu z nich zaczęło zajmować się tematyką ekologiczną w stylu Grety Thunberg lub grać na tematach wyraźnie lewicowych. W rezultacie stracono czas na stworzenie przekonującej alternatywy dla skrajnie prawicowych narracji, które odwołują się do strachu i tożsamości.

Doprowadziło to do utraty poparcia wśród tradycyjnego elektoratu, który mieszka na wsi, pracuje na farmie lub w fabryce i nie ma zbytniego pojęcia o różnych rodzajach tożsamości płciowej w Berlinie czy Nowym Jorku.

Dodajmy do tego idee wielkich techno-oligarchów, takich jak Elon Musk, Mark Zuckerberg czy Peter Thiel. Uważają oni, że nowoczesne technologie mogą zbudować „właściwe” społeczeństwo bez granic i systemów politycznych, w którym każdy będzie trybikiem w wielkiej maszynie. Obecnie Elon Musk zrezygnował ze stanowiska specjalnego urzędnika państwowego w Departamencie Efektywności Rządu Stanów Zjednoczonych (DOGE), ponieważ nie wszyscy urzędnicy z ekipy Donalda Trumpa przyjęli jego pomysły — zwolnienie wszystkich biurokratów i odebranie wszystkim środków w celu oszczędności.

Jednak zwolniony reformator nie będzie siedzieć bezczynnie i rozważa współpracę z rosyjskim biznesmenem Pawłem Durowym za pośrednictwem serwisu społecznościowego Telegram, który jest ważnym narzędziem wpływu wśród rosyjskojęzycznych społeczności. Wszystko to razem stanowi nowe wyzwanie dla starych elit politycznych i intelektualistów, którzy zamierzają zająć się polityką.

Czas znów wyjść na ulice do swoich wyborców, czas przestać grać kinowego bohatera i bardziej przejmować się problemami zwykłych ludzi. Skrajnie prawicowe siły polityczne handlują strachem jako walutą polityczną, nie boją się nowoczesnych technologii i nie boją się wyglądać śmiesznie czy dziko; co więcej, potrafią również grać na emocjach, prezentując się jako wrażliwi na krzywdę swoich zwolenników lub jako ofiary systemu.

Umiarkowani influencerzy i politycy muszą nauczyć się pokonywać tych przeciwników na ich terenie i ich metodami.

100 lat temu ludzkość szukała „silnych” rąk i prostych rozwiązań dla pokrzywdzonych przez los. Otrzymała jednak II wojnę światową i wstyd, z którym każda nacja musiała uporać się samodzielnie.

Projekt jest współfinansowany przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności w ramach programu „Wspieraj Ukrainę” realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji

‍

‍