Społeczeństwo

1.Zimne Mazury i wieczna zmarzlina ełcka

Są miejsca piękne zarówno latem, jak zimą - na przykład jeziora mazurskie. W upalne dni to popularny region żeglarski kąpielowy, a w zimnych porach roku, zwłaszcza gdy spadnie śnieg, jest to miejsce mocy, które cieszy oko i duszę. Mazury oferują zimą wiele atrakcji. Lokalne hotele organizują ogniska, piesze wycieczki, a najpopularniejszym wydarzeniem sezonu są zawody na orientację Ełcka Zmarzlina. W tym roku uczestnicy mają do wyboru dwa dystanse: 25 i 50 km, a na ich drodze będzie wiele ciekawych zadań. Opłata startowa wynosi 110 zł. Na mecie na wszystkich czeka ciepła zupa.

2. Wyścigi jachtów lodowych w Giżycku‍

Zawody żeglarskie są popularne w Giżycku nie tylko latem, ale także zimą! Tak, kiedy jeziora zamarzają, organizowane są tu wyścigi jachtów lodowych (bojerów). Nawet jeśli sam czymś takim nie pływasz, fajnie jest oglądać te spektakularne zawody. Łodzie na lodzie zostały po raz pierwszy użyte w Holandii w XVII wieku, ale wtedy służyły do transportu towarów. Zimowe regaty pojawiły się w Polsce w latach 20. i 30. ubiegłego wieku i szybko zyskały popularność.

3. Odpoczynek w rezerwacie "Bory Tucholskie" i "Polskie Stonehenge"

Tenświatowy rezerwat biosfery znajduje się 50 kilometrów od Gdańska i ma wyjątkową atmosferę o każdej porze roku. Mówi się, że pod tutejszymi sosnami Napoleon zakopał swoje skarby. Kompleks leśny zajmuje powierzchnię trzech tysięcy kilometrów kwadratowych i jest domem dla różnych zwierząt i ptaków (np. głuszców). W parku rosną stuletnie dęby - jeden z nich ma nawet 600 lat. Spacerując po okolicy można zobaczyć wiele leśniczówek z czerwonej cegły.

W ośnieżonych lasach znajduje się wiele biegowych tras narciarskich, a jeśli nie ma śniegu, można odwiedzić pobliskie średniowieczne miasto Chojnice. Można też wybrać się do Leśna, gdzie znajduje się kościół z największą drewnianą dzwonnicą w Polsce. Z 30 metrowej wieży można też podziwiać unikatowy XIX-wieczny akwedukt w Fojutowie. W rezerwacie znajduje się również miejsce, które Polacy nazywają swoim małym Stonehenge. "Kręgi Kamienne" to największe w Polsce skupisko kamiennych kręgów, mających średnicę od 15 do 33 metrów. Najprawdopodobniej jest to cmentarzysko Gotów z I i II wieku naszej ery.

‍4. Szczecin i zimowy Bałtyk

Szczecinto miasto na granicy z Niemcami, znane z filharmonii i tras podziemnych. Niedaleko znajduje się Świnoujście, miasto z fortyfikacjami, a także Centrum Słowian i Wikingów na wyspie Wolin. Aleja Sław w Międzyzdrojach jest lokalnym odpowiednikiem Walko of Fame w Hollywood. Nieopodal jest góra Kawcza, miejsce dla miłośników aktywności na świeżym powietrzu. Dalej mamy Kołobrzeg, uzdrowisko z piaszczystymi plażami, klimatycznymi kawiarniami i molo. Kołobrzeska Latarnia Morska to symbol miasta i jedna z najwyższych takich latarni w Polsce. Wszystkie te miejsca stają się szczególnie atrakcyjne zimą, ponieważ o tej porze nie ma tam tłumów. Mówi się, że zimą nie ma złej pogody, są tylko źle dobrane ubrania. Ubierz się więc ciepło i pospaceruj po miastach czy plażach z zamarzniętym piaskiem. A wieczorem skorzystaj z programów SPA, oferowanych przez większość tutejszych hoteli.‍

5. Góralski karnawał w Bukowinie Tatszańskiej‍.

Źródła termalne, jazda na nartach i jedna z największych atrakcji roku - lutowy karnawał góralski. Impreza ma już ponad 40 lat. Regionalne zespoły i grupy folklorystyczne, konkursy kolęd i tańców, wystawy rzemiosła ludowego, na których swoje prace prezentują mistrzowie rzeźbienia w drewnie, mebli artystycznych, wyrobów metalowych i skórzanych, malarstwa na szkle i tkania koronek itp. A głównym wydarzeniem jest fascynujący pokaz owczarków podhalańskich.

‍6.Ośrodek szkolenia olimpijskiego i trasy narciarstwa biegowego w Spale

Małe miasteczko Spała słynie z dzikich lasów i rzeki Plicy. Spalskie lasy od dawna były miejscem wypoczynku wysokich rangą urzędników z Polski i innych krajów, a od średniowiecza polowali tu mnisi i myśliwi. Sto kilometrów od Warszawy znajduje się dobrze wyposażony Ośrodek Przygotowań Olimpijskich z krytym basenem i kriokomorą. Do Spały przyjeżdża się na narty biegowe, sanki i zimowy paintball.

7. Samotność w Bieszczadach

‍Zmęczeni tętniącym życiem miasta i jego gorączkowym rytmem - zapraszamy w Bieszczady. To miejsce uznawane jest za jedno z najbardziej kameralnych w całej Polsce. Znajdują się tu szlaki dla miłośników pieszych wędrówek. Najciekawszym z nich jest czterokilometrowa Połonina Caryńska. Ze szczytu Kruhly Wierch (1297 m n.p.m.) roztacza się niezrównana panorama. Nie mniej imponujące widoki oferuje dwukrotnie dłuższa Połonina Wetlińska, znajdująca się na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Najwyższy punkt tego pasma górskiego, Roh, znajduje się na wysokości 1255 m n.p.m. Łączna długość bieszczadzkich szlaków turystycznych wynosi ponad 200 km, a śnieg pada w regionie od listopada do maja.

‍8. Tor saneczkowy w Karpaczu

Tylko w Karpaczu, gdzie znajdują się wyjątkowe tory saneczkowe, możnaza jednym razem pokonać ponad kilometr na sankach. Ze stoków mogą korzystać dzieci od trzeciego roku życia - umożliwiają to dwuosobowe sanki z pasami bezpieczeństwa dla dorosłych i dzieci. Tory znajdują się na terenie Ośrodka Rekreacyjno-Sportowego "Kolorowa". Są w pełni zautomatyzowane, więc przysłowie: "Jeśli lubisz jeździć na nartach, powinieneś też polubić sanki" w Karpaczu nie ma racji bytu. Prędkość jazdy jest regulowana.

‍9. Zimowa wędrówka do Morskiego Oka

Spacer nad staw Morskie Oko w pobliżu Zakopanego to prawdziwe wyzwanie dla wędrowców w sezonie zimowym. Wielometrowe ośnieżone jodły, wysokie góry, schronisko z gorącą czekoladą po drodze - wszystko to jest bardzo romantyczne, ale należy pamiętać, że długość trasy wynosi około dziesięciu kilometrów, dlatego nie każdy może ją pokonać tam i z powrotem. Jednak spacer wzdłuż zamarzniętego jeziora wielkości dziesięciu boisk piłkarskich to wielka i rzadka przyjemność. Powietrze jest tu tak czyste i świeże, że aż chce się je zabrać ze sobą w butelce.

‍10. Żubry w Puszczy Białowieskiej

Słynna Puszcza Białowieska jest ostatnim reliktowym lasem w Europie. Po polskiej stronie (bo jest też strona białoruska) najpopularniejszym miejscem wypoczynku w tym lesie jest wieś Białowieża. Można tu bez trudu spotkać ostatniego przedstawiciela dzikich europejskich byków - żubra. Zwierzęta czują się tu swobodnie, jak w domu. A lokalne restauracje raczą daniami z dziczyzny - mięsem jelenia, dzika, sarny, a nawet pierogami z mięsem żubra. Ale jak to możliwe, skoro żubry znajdują się w Międzynarodowej Czerwonej Księdze Zwierząt? Okazuje się, że jest to mięso zwierząt, które zostały porzucone przez swoje stado, na przykład z powodu wyczerpania. Ale zdarza się to rzadko. Gdy wszystkie żubry są zdrowe i szczęśliwe, restauracje nie mają wyboru i do pierogów dodają wołowinę.

‍

Nie pamiętam, kto powiedział mi o Irynie Dowhań, ale było to kilka tygodni po tym, jak Rosja rozpoczęła inwazję na pełną skalę. W tym czasie napisałam swój pierwszy artykuł o gwałtach wojennych, które mają miejsce w Ukrainie. Od tamtej pory spotykamy się z Iryną co kilka miesięcy. Pierwsze spotkanie odbyło się online: ja byłam w Warszawie, pani Iryna w domu w Ukrainie. Rozmawialiśmy o tym, że okrucieństwa Rosjan zaczęły się na długo przed lutym 2022 roku. Trzy miesiące później spotkaliśmy się we Lwowie, gdzie pojechałam z parlamentarzystami z Polski i Belgii. Ich celem było udokumentowanie seksualnych zbrodni wojennych, aby w przyszłości postawić sprawców przed sądami międzynarodowymi. Nasze trzecie spotkanie odbyło się rok temu w Brukseli, kiedy obie uczestniczyłyśmy w Kongresie Kobiet poświęconym ukraińskim kobietom. I wreszcie to spotkanie w Lesznie na międzynarodowej konferencji poświęconej przemocy seksualnej podczas konfliktów zbrojnych, gdzie nagrałyśmy ten wywiad.

Piszę o tym, bo chcę powiedzieć, że gdziekolwiek spotykałyśmy się z Iryną Dowhań, wypełniała swoje zadania zawodowe. Liczba tych spotkań i rozpiętość geograficzna wyraźnie pokazują jej życie w nieustannej podróży, w którą wyruszyła, aby wstrząsnąć światem i opowiedzieć mu o krzywdach wyrządzonych ukraińskim kobietom. Gdziekolwiek Iryna się pojawia, jest taka sama: niestrudzona. Nie ma znaczenia, jak długo trwają panele, ilu dziennikarzy ustawia się w kolejce do wywiadu, ani ile osób chce z nią porozmawiać. Jest zawsze – mimo zmęczenia, które powinno być widoczne w tym stylu życia – gotowa do rozmowy, wyjaśnień i szukania pomocy dla ukraińskich kobiet.

I jest również uparta, silna, niestrudzona w swojej misji.

Iryna Dowhań jest szefową organizacji pozarządowej "SEMA Ukraina", do której należą kobiety, które były przetrzymywane przez Rosjan, przeżyły przemoc seksualną, ale udało im się przekształcić traumatyczne doświadczenia w rozwój potraumatyczny. W 2014 r., podczas wojny na wschodzie Ukrainy, pomagała armii ukraińskiej i została porwana oraz uwięziona przez terrorystów z DRL, i rosyjskie wojsko, torturowana, i wykorzystywana seksualnie. Uwolnienie jej było możliwe dzięki interwencji dziennikarza "The New York Times", który relacjonował wydarzenia w Doniecku, po czym zdjęcie znęcania się nad Iryną obiegło cały świat. Od czasu swego uwolnienia i rehabilitacji ona prowadzi organizację, która pomaga kobietom przetrwać traumatyczne przeżycia i zeznawać przeciwko swoim oprawcom, używając prawdy jako broni. W 2016 roku została uhonorowana nagrodą Bohatera Ludu Ukrainy.

"Prokuratura nie chciała wiedzieć, że ukraińskie kobiety zostały zgwałcone"

Natalia Waloch: W rosyjskiej niewoli jest kilka tysięcy ukraińskich kobiet. Czy Ukraina zajmuje się nimi?

Iryna Dowhań: : Po 2014 roku Ukraina wymieniała więźniów cywilnych co dwa lata. Po raz pierwszy duża wymiana miała miejsce w 2017 roku, kiedy do domu wróciły 124 osoby z Ukrainy. Drugi raz w 2019 r., kiedy  udało się doprowadzić do powrotu 70 Ukraińców. Wśród nich była na przykład Ołena Łazareva, która obecnie z nami pracuje. Potem pojawiła się nadzieja, że dojdzie do wymiany i w końcu uda nam się sprowadzić ludzi do domu, ale zamiast tego nastąpiła inwazja na pełną skalę i nowe tysiące więźniów. Ale jeśli wcześniej Ukraina oddawała jeńców wojennych DRL, ŁRL i zabierała cywilów, to teraz Ukraina wymienia wojsko na wojsko. Fakt, że Julia Dworniczenko i Ludmiła Husejnova zostały wymienione, to prawdziwy cud.

Od 2014 roku na terytoriach okupowanych, w Donbasie i na Krymie zawsze byli więźniowie. A duża część z nich to kobiety. Nasza organizacja monitoruje te przypadki i zawsze stara się pomóc kobietom, kontaktując się z przedstawicielami różnych krajów. W szczególności Polski.

Na przykład wielokrotnie rozmawiałam z ambasadorem RP w Ukrainie. Umówiłam się z Janem Piekłem, że pomoże wysłać do Polski na rehabilitację nastolatków w wieku 14 i 18 lat. Kiedy zmienił się konsul, miałam nowe spotkania w polskiej ambasadzie. A także z wicemarszałkinią Sejmu Małgorzatą Gosiejewską w 2021 roku dużo rozmawialiśmy o więźniach cywilnych. Małgorzata powiedziała, że "z całego serca chciałabym pomóc, ale sama Polska wciąż nie może uzyskać tego, czego żąda od Rosji po katastrofie samolotu z prezydentem Lechem Kaczyńskim". Szczerze powiedziała, że Polska po prostu nie ma możliwości, aby pomóc.

Wspomniałam wówczas nazwisko Ludmiły Husejnovej, która od 2019 r. przebywała w rosyjskiej niewoli (Ludmiła została zwrócona w ramach "wymiany kobiet" 17 października 2022 r. — red.). I przez wszystkie trzy lata, kiedy Ludmiła była w niewoli, przekazywaliśmy pieniądze jej rodzinie, starałam się wspierać jej męża przez telefon. Zwykli Ukraińcy na swoim poziomie zawsze wspierali się i pomagali sobie nawzajem, podczas gdy państwo nie robiło nic takiego.

NW: Wojna trwa od 2014 roku, ale zaczęto o niej mówić dopiero po 2022 roku...

ID: Tak. Nie było oficjalnej wojny, była operacja antyterrorystyczna i nawet ukraińska prokuratura nie chciała wiedzieć, że kobiety zostały zgwałcone.

Świat nie chciał denerwować Putina. Ludzi cierpiących w procentach było niewielu, więc można było milczeć i ich ignorować. Ale kiedy przymykamy oko na małą skalę zła, to zło bardzo szybko rozrasta się do dużej skali.

NW:Od 2014 roku zajmuje się Pani sprawami więźniów, a także podróżuje na tereny wyzwolone spod okupacji. Czy Pani pracuje tam z kobietami?

ID:Tak. W każdej wyzwolonej wiosce, w każdej małej, społeczności pozbawionej okupacji, zawsze słyszy się o zgwałconych kobietach i cywilnych mężczyznach, którzy zostali wzięci do niewoli przez Rosjan lub zabici na miejscu.

To jest ludobójstwo ludności ukraińskiej i warto o tym mówić kompleksowo, nie wypatrując jednego problemu. To wszystko są części wielkiego ucisku.

"Podczas przesłuchania oficer FSB zmusił dziewczynę do wypicia dwóch kieliszków wódki i zgwałcił ją"...

NW: W jaki sposób Pani pracuje z kobietami, które ucierpiały z powodu rosyjskiej przemocy, aby udokumentować przestępstwa?

ID:  Nie zawsze dokumentuję. Ten proces nie następuje natychmiast, ale z czasem. Najpierw przyjeżdżam do wiosek na terenach wyzwolonych i nawiązuję kontakt ze społecznością. Być może z przewodniczącym rady wiejskiej. Jeśli go nie ma, szukam nauczyciela, dyrektora szkoły lub ratownika medycznego i rozmawiam z nimi o potrzebach społeczności.

Moja działalność obejmuje wiele różnych obszarów. Na przykład mogę zdobyć leki z zagranicy i rozprowadzić część z nich do wiosek w Ukrainie, a część zabrać do społeczności. Mam też normalne kontakty i zaufanie z różnymi organizacjami charytatywnymi i mogę im powiedzieć na przykład, że jadę do obwodu chersońskiego i że tamtejsza społeczność czegoś tam potrzebuje. I oni zapewniają część podstawowych potrzeb.

Innym obszarem mojej działalności jest rozmowa z ludźmi. Ktoś mówi: "Ta kobieta ma za sobą ciężkie przeżycia okupacyjne, zraniono jej krowę, zwierzę długo zdychało na jej oczach, a ona już nie śpi po nocach". Zbieram takie przypadki i przekazuję ich dane do ośrodka rehabilitacyjnego, po czym lekarz stamtąd dzwoni i zaprasza zidentyfikowane przeze mnie osoby na rehabilitację. Dopiero wtedy, gdy nawiążę ze społecznością relację opartą na zaufaniu, ludzie zaczynają mówić o zgwałconych kobietach.Kolejnym obszarem mojej działalności jest rozmowa z ludźmi. Ktoś mówi: "Ta kobieta miała ciężki okres okupacji, jej krowa została zraniona, zwierzę długo umierało na jej oczach, teraz nie śpi w nocy". Zbieram takie przypadki i przekazuję ich dane do ośrodka rehabilitacyjnego, po czym lekarz stamtąd dzwoni i zaprasza wskazane przeze mnie osoby na rehabilitację. Dopiero wtedy, gdy nawiążę ze społecznością relację opartą na zaufaniu, ludzie zaczynają mówić o zgwałconych kobietach.

A potem mogę poprosić przewodniczącego rady wioski lub nauczyciela, aby umówił kobietę na spotkanie ze mną. I tylko wtedy, gdy ta kobieta ma już zaufanie,  zaczyna mówić i słuchać. Bo jeśli po prostu przyjdziesz i zaczniesz ją wypytywać, to zgwałcona kobieta nie tylko nie będzie mówić, ale nie będzie mnie słuchać!

Podam wam przykład. W jednej z wiosek zgwałcono młodą, 18-letnią dziewczynę. Przed wkroczeniem Rosjan nie miała jeszcze kontaktu z mężczyznami, nawet jeszcze nikogo nie spotkała. I nie rozmawiałam z nią o gwałcie. Powiedziałam jej o naszej organizacji, że na wiosnę wyślemy ją do Szwajcarii. Że są możliwości, aby jej pomóc.

O samym gwałcie rozmawiałam tylko z jej matką. I to przez bardzo długi czas. Jej matka opowiedziała mi, jak to się stało. I bardzo cierpiała, że ta dziewczyna obwinia rodziców za to, że jej nie ewakuowali, nie wywieźli, tylko zostali w okupacji. Mama dużo płakała i usprawiedliwiała się, że to mała wioska, mieli dwie krowy, świnię, gęsi i kury, z których ci ludzie żyli. Jak mogli wszystko zostawić i wyjechać? Później byli gotowi zrezygnować ze wszystkiego, ale Rosja nie pozwoliła im wyjechać.

Jej matka powiedziała, że gwałciciel był oficerem FSB. Trzykrotnie odwiedził córkę. Najpierw zabrał jej telefon, okłamał, że znalazł w jej telefonie dowody na to, że pomagała ukraińskiej armii, podawała współrzędne miejsca, w których stacjonują rosyjskie czołgi. Oskarżał ją, wywierał na nią presję i dwukrotnie zabierał na przesłuchanie. Powiedziała, że w ogóle nie wychodziła z piwnicy, nigdy niczego nie filmowała. Ale on, jak boa dusiciel, ściskał ją i ściskał w kółko, a na następnym przesłuchaniu zmusił do wypicia dwóch kieliszków wódki i zgwałcił.

Ponieważ dziewczynka obwinia ojca, ten jest bardzo chory. Zanika na naszych oczach. I tak w rozmowie z dziewczyną skupiłam się na tym. Powiedziałam jej: "Słuchaj, twój ojciec wygląda tak źle. On tak bardzo kaszle!"

Zgodziła się. To jest jej ojciec, kocha go, mimo że go obwinia. Kontynuowałam: "Pomóż mi, umieścimy go w bardzo dobrym ośrodku rehabilitacyjnym w Kijowie. Ale potrzebuję twojej pomocy". I dzięki temu nawiązał się między nami kontakt. To bardzo dobry przypadek, kiedy obie wysłaliśmy jej ojca na rehabilitację.

"Dokumentacja jest ważna. Ale dla mnie ważniejsze jest to, by nie traumatyzować kobiety"

NW: Co Pani zamierza zrobić z informacjami, które zbiera? Przekazać gdzieś? Czy jest jakaś procedura?

ID: Współpracujemy z organizacją, która zapewnia pomoc psychologiczną i za jej pośrednictwem dziewczynka najprawdopodobniej trafi do Połtawy do ośrodka pomocy dla ocalałych. Ma teraz 19 lat, znajdzie łatwą pracę i będzie pomagać innym ofiarom wojny. Na przykład przesiedleńcom wewnętrznym. Jest to ważne, ponieważ to okazja, aby zabrać ją ze środowiska, w którym cała wioska wie, co się z nią stało. Zmienić środowisko, które przypomina o traumatycznym wydarzeniu.

W imieniu naszej organizacji "SEMA Ukraina" pomożemy jej z ubraniami, pieniędzmi, środkami higienicznymi itp. Być może wyślemy ją do klasztoru we Fryburgu w Szwajcarii. Jednocześnie nie mogę w tej chwili udokumentować jej świadectwa, ponieważ nie jest to świadectwo dziewczynki, ale jej matki. I nie będę dokumentowała jej świadectwa, ponieważ nie pozwala na to etyka. Instytut Pileckiego robi dobrą ważną pracę, historie kobiet zostaną przedstawione w Parlamencie Europejskim, ale najważniejsze dla mnie jest to, żeby nie traumatyzować dziecka.  

Dokumentacja to trudny proces. Kiedy stan kobiety jest już stabilny, mówię jej, że to jest organizacja europejska, która działa po to, żeby Europa lepiej wiedziała, co się dzieje w Ukrainie. I że zawsze istnieje możliwość odmowy pokazania swojej twarzy. Zamazujemy twarze wszystkich kobiet, które mówią o przemocy seksualnej na wideo.

W grupie Instytut Pileckiego udokumentował Tanią Vasylenko i Hałynę Tyszczenko. Inni jeszcze tego nie zrobili. Nie mam siły słuchać Ołeny Łazarevej, żeby dokumentować, bo jesteśmy z nią bardzo blisko. Później nie mogę zapomnieć o tym, co mówiła,

Mój mąż pracuje teraz głównie w Instytucie Pileckiego, dokumentuje zbrodnie rosyjskie w rodzinach, w których zginęli cywile lub ktoś został wzięty do niewoli. Na przykład pojechał do kobiety, której mąż i syn zniknęli. Potem mówił, że to było straszne przeżycie: wszedł na podwórze, tam były dwa samochody – jej męża i syna, ale nikt nie mógł ich prowadzić, bo mężczyzn nie było.

NW: Czy kobiety, z którymi rozmawiasz, znają Pani osobistą historię? Czy pomaga to Pani łatwiej nawiązać z nimi kontakt?

ID: Czasami ja im mówię, czasami kobieta dowiaduje się od innych. Czasami jest to konieczne, a czasami nie. Nie używam mojej historii. Mogę szczerze powiedzieć kobiecie, że bardzo ją rozumiem. Ale mówienie o tym cały czas byłoby cyniczne.

NW: Ale kiedy Pani pracuje z kobietami, ciągle wspominacie swoją traumatyczną historię. Jak sobie Pani z tym radzi?

ID: Nie najlepiej. A fakt, że obecnie przechodzę leczenie i jestem w złym stanie fizycznym, jest bezpośrednim wynikiem mojej pracy.

NW: Ale praca Pani ma wpływ. To, co wy, Ukrainki, teraz robicie, ma silny wpływ na Polki. Zaczynają mówić o tym, co stało się z kobietami podczas II wojny światowej, choć milczały na ten temat przez 80 lat. Jedna z nauczycielek przeczytała o tym, co wydarzyło się w Buczy i postanowiła postawić pomnik kobietom, które ucierpiały z rąk rosyjskich gwałcicieli. Oznacza to, że kobiety nie mogą strzelać w okopach, ale mogą pisać i mówić.

ID: Mam nadzieję, że świat nie będzie już tak tolerancyjny wobec Rosji. Przez wiele lat świat widział tylko część Rosji – bogatych, kulturalnych, którzy podróżowali po świecie. Teraz całe to gówno wyszło na jaw. I okazało się, że jest go 90 procent.

O to właśnie chodzi w Instytucie Pileckiego. Krok po kroku. Ukraina i Polska teraz się spierają , ale to wszystko jest niczym wobec faktu, że mamy te same ludzkie wartości. Musimy tylko zrobić coś z Rosją, w przeciwnym razie nie będzie pokoju.

Taki będzie Nowy Rok, jak świętujesz jego początek - mówi popularna mądrość. Z roku na rok większość ludzi stara się świętować go tradycyjnie, w domu z rodziną. Jednak są też tacy, którzy chcą zorganizować naprawdę niezwykłą uroczystość. Z Marią Sadykową, specjalistką od eventów, przygotowaliśmy kilka sposobów na świętowanie sylwestra z dala od własnej kanapy.

1. Nowy Rok w ciepłych krajach

Łagodne morze, złote plaże, pełny relaks - i brak rutyny. Świętowanie Nowego Roku w stroju kąpielowym to doznanie, którego każdy powinien doświadczyć przynajmniej raz w życiu. Noworoczne wakacje można organizować w dowolnym ciepłym kraju. Popularne kierunki to Egipt, Dominikana, Tajlandia, Turcja czy Cypr. W sylwestra nie będziesz się nudzić. Z reguły każdy hotel ma własny program noworoczny z dyskotekami na plaży, szampanem, imprezami gastronomicznymi i koncertami.

2. Sylwester w restauracji

Jedną z największych zalet tego rodzaju uroczystości jest to, że kucharze dbają o kupowanie żywności i gotowanie. Do tego nie musisz martwić się o świąteczny wystrój swojego mieszkania. Restauracja zadba o odpowiednią atmosferę. Z reguły każda ma własny program z animatorami i tancerzami. Imprezy tematyczne są bardzo popularne. Na przykład w stylu gangsterskim lub Wielkiego Gatsby'ego.

- Z reguły restauracje w sylwestra są pełne ludzi, którzy lubią hałaśliwe i zabawne wakacje. Nikt nie zostanie tam sam. I oczywiście - to jest wygodne. Nie musisz myśleć o tym, co ugotować lub jaki program zorganizować. I jest jeszcze jeden dobry powód, by świętować Nowy Rok poza domem: po świętowaniu nie trzeba zmywać naczyń. Wszystko zostanie zrobione za ciebie - mówi Marina Sadykowa.  

3. Nowy Rok w górach

Wielu ukraińskich śmiałków zdobędzie 31 grudnia Howerlę - najwyższy szczyt Ukrainy. Ale tylko przy słonecznej pogodzie i z profesjonalnym instruktorem. Po godzinnym lub dwugodzinnym podziwianiu zachodu słońca turyści zazwyczaj schodzą do pensjonatów, bo świętowanie Nowego Roku na górze jest niebezpieczne. Ci, którzy boją się wysokich gór, mogą po prostu udać się na spacer do zaśnieżonego lasu u podnóża.

- Jeśli jest możliwość wyjazdu w góry, ludzie zazwyczaj wynajmują dom i rozpalają kominek. W ten sposób tworzą atmosferę prawdziwej zimowej bajki i świętują Nowy Rok w niezapomniany sposób. Myślę, że to niesamowicie energetyzujące. Otaczanie się pięknem w trudnych czasach, w których my, Ukraińcy, teraz żyjemy, jest dokładnie tym, czego potrzebujemy. A gdzie można znaleźć taki koncentrat piękna, jeśli nie w naturze? - pyta Sadykova.

4. Nowy Rok w nieznanym kraju z lokalnymi tradycjami

Podróżni decydują się świętować Nowy Rok w kraju, w którym nigdy wcześniej nie byli, i starają się obchodzić to święto zgodnie z lokalnymi tradycjami. Każdy kraj ma swoje specjalne tradycje. Na przykład w Grecji w sylwestra piecze się ciasto o nazwie vasilopita, w środku którego umieszczana jest moneta. Ktokolwiek ją znajdzie, w nadchodzącym roku odniesie wielki sukces finansowy. W Estonii Nowy Rok świętuje się w saunie. Estończycy wierzą, że w ten sposób wejdą w Nowy Rok czyści i zdrowi. Z kolei Hiszpanie o północy jedzą dwanaście winogron - po jednym na każde uderzenie zegara. Jeśli stracisz rachubę, w nadchodzącym roku możesz mieć pecha.

- Najlepszym sposobem na poznanie i doświadczenie wszystkich tradycji odwiedzanego kraju jest pobyt u lokalnej rodziny. W dzisiejszych czasach istnieje wiele miejsc w internecie, w których ludzie oferują pobyt i spędzenie czasu u siebie za darmo. Jestem pewna, że ten sposób świętowania zaprocentuje na cały następny rok - przekonuje specjalistka od imprez.

5. Świętowanie Nowego Roku na jachcie

Krótki rejs to zawsze ekscytująca przygoda, zwłaszcza jeśli odbywa się na jachcie. Jedną z zalet takiego rozwiązania jest to, że na pokładzie nie ma tłumu turystów. Rejs morski jest zaplanowany w taki sposób, aby pasażerowie mieli wrażenie, że podróżują na własnym statku w otoczeniu przyjaciół.

- Raz świętowaliśmy Nowy Rok z przyjaciółmi na jachcie. Było bardzo fajnie. Świętowanie Nowego Roku na wodzie jest zawsze czymś do zapamiętania, poza tym wokół jest niesamowite piękno. Możesz także odwiedzić wszystkie miasta, w których się zatrzymasz. Z pewnością na długo zapamiętasz taką przygodę - mówi Marina Sadykowa.

Dlaczego granica polsko-ukraińska jest zablokowana od tak dawna i dlaczego tak trudno ją odblokować? Dlaczego Konfederacja nie przepuszcza ładunków wojskowych i gospodarczych? Ponieważ w interesie Rosji jest skłócenie naszych dwóch narodów. Jest to temat nowego filmu dokumentalnego "Prorosyjska operacja na polskiej granicy" Mykoły Kniażyckiego, dziennikarza, posła do parlamentu Ukrainy i współprzewodniczącego grupy ds. stosunków międzyparlamentarnych z Rzeczpospolitą Polską.<br>

Przez prawie dwa lata wojny granica z Polską stała się "korytarzem życia", przez który Ukraina otrzymała pomoc humanitarną i broń. A przy zamkniętym niebie i morzu była to również jedyna droga dla naszych towarów (a tym samym źródło waluty).

Autor filmu, Mykoła Kniażycki, dokładnie zbadał sytuację, odwiedził obie strony granicy, spotkał się z polskimi urzędnikami i zwrócił się z pytaniem do ukraińskich ministerstw. Film opowiada o prawdziwych przyczynach, celach — deklarowanych i ukrytych, wpływie konfrontacji politycznej w Polsce, przyczynach bezczynności poprzedniego rządu i dlaczego sytuacja nie może zostać szybko rozwiązana przez nowy, organizatorach protestów i prawdziwych beneficjentach blokady.

Prawie 600 km granicy łączącej Ukrainę z Europą zostało zablokowane przez pięćdziesiąt osób. Stoi za nimi rozbudowana sieć agentów wpływu. Film opowiada o tym, kim są Rafał Mekler, Janusz Korwin-Mikke, Grzegorz Braun i ci, których zgromadziła pod swoim dachem prorosyjska partia "Konfederacja", jakie były ich wypowiedzi na temat Ukrainy wcześniej i jakie rosyjskie narracje promują teraz.

Moskwa długo i starannie pracowała nad swoją siecią współpracowników w Polsce, ponieważ poparcie dla Ukrainy wśród Polaków jest bardzo wysokie. W związku z tym musi ono zostać podważone za wszelką cenę. Jednak ostatecznym celem ataku jest nie tylko Ukraina. Rosja dąży do zniszczenia także i Polski.

Ukraińskie władze, ze swojej strony, potraktowały tę kwestię jako ekonomiczną i pozostawiły ją do rozwiązania urzędnikom ministerstw. Ale to jest kwestia polityczna i nie ma sposobu, aby ją przeczekać. Według autora filmu, w wyniku blokady granicy, PKB Ukrainy ma spaść o 1% w 2023 roku. Eksport spadł o 40%.

"Wbito nam nóż w plecy" — mówi Mykoła Kniażycki. — "Otwarto drugi front — zachodni. Blokowanie granicy faktycznie niszczy "korytarz życia", który pomaga Ukrainie wygrać. Prawdziwym celem tej blokady jest pomoc agresorowi w zniszczeniu nas. Zawsze przegrywamy, gdy walczymy ze sobą, a nie z wrogiem zewnętrznym" — podkreśla Mykoła Kniażycki.

Nie wszyscy w Warszawie rozumieją, że jest to kwestia bezpieczeństwa narodowego nie tylko Ukrainy, ale i Polski. Stary rząd nie zrobił nic i przerzucił problem na nowy. Niedawna wizyta nowego ministra spraw zagranicznych Radosława Sikorskiego na Ukrainie jeszcze nie zmieniła sytuacji. W przeddzień Świąt Bożego Narodzenia jedno przejście graniczne, na którym stali rolnicy, zostało odblokowane, podczas gdy blokada pozostałych trzech przejść nadal trwa.

"Po tym, jak Ministerstwo Infrastruktury odpowiedziało na moje pytanie, zdałem sobie sprawę, że rząd nie ma jasnego planu działania. Na podstawie wyników mojej podróży do Polski, oficjalnie zwróciłem się do prezydenta Ukrainy i przewodniczącego Rady Najwyższej z konkretnymi propozycjami dotyczącymi tego, co Ukraina powinna zrobić" — mówi Kniażycki.

Propozycje, które Ukraina powinna przedstawić, są następujące:

1. Zwrócenie się do Prezydenta i Marszałka Sejmu RP z wyjaśnieniem, że sytuacja na granicy jest kwestią bezpieczeństwa narodowego Ukrainy.

2. Zwołanie posiedzenia Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony oraz, na podstawie jej decyzji, zwołanie wspólnego posiedzenia z Radą Bezpieczeństwa Narodowego Polski.

3. Zainicjować posiedzenie Ukraińsko-Polskiego Zgromadzenia Międzyparlamentarnego w celu znalezienia sposobu na odblokowanie granicy.

4. Zwołanie wspólnego posiedzenia komisji spraw zagranicznych Rady Najwyższej Ukrainy i Rzeczypospolitej Polskiej.

5. Uświadomić sobie, że blokada jest specjalną operacją Rosji. I bezpośrednio podważa zdolności obronne Ukrainy.

Фільм Миколи Княжицького «Проросійська операція на польському кордоні»:

Niedawno na naszych łamach ukazał się artykuł "Będziemy dozgonnie wdzięczni za życzliwość. Ale będziemy też pamiętać o tych, którzy w zimową noc eksmitowali nas i nasze dzieci na odludzie" o eksmisji półtorej setki ukraińskich uchodźców, którzy schronili się w Olsztynie po wybuchu wojny. Jedyne schronisko dla uchodźców w Olsztynie, Bratniak, zostało zamknięte 20 listopada.

Po opublikowaniu artykułu na adres Sestry.eu napisała Anna Zawadzka z Biskupca. Chciała pomóc jednej z ukraińskich rodzin przedstawionych w artykule.

- Mamy z mężem Grzegorzem taką tradycję, że co roku przed świętami obdarowujemy nieznajomych, którzy potrzebują wsparcia - mówi pani Anna. - Kiedy przeczytaliśmy o uchodźcach z terenów objętych wojną, którzy zostali eksmitowani ze schroniska, od razu postanowiliśmy im pomóc. Rozumiem, że to mała rzecz, ale to są dary serca. My również doświadczyliśmy wielu trudnych sytuacji życiowych i zawsze w najtrudniejszych momentach otrzymywaliśmy pomoc z miejsc, z których się jej nie spodziewaliśmy.

Kolejna rodzina uchodźców, która została eksmitowana z Bratniaka, otrzymała "świąteczną paczkę żywnościową" od Agnieszki Kopruckiej z Olsztyna. Agnieszka pomaga uchodźcom w Olsztynie jako wolontariuszka od początku inwazji na pełną skalę. Drzwi sklepu z pamiątkami Galeria Warte Świeczki, w którym pracuje Agnieszka, są zawsze otwarte dla Ukraińców.

- Pani Agnieszka nieodpłatnie prowadzi warsztaty robótek ręcznych, sama zapewnia wszystkie niezbędne materiały. Gotowe produkty można zabrać ze sobą lub sprzedać tym, którzy przychodzą do sklepu. W mikołajki wszystkie Ukrainki, które przyszły na warsztaty, dostały olej konopny. Jest bardzo przydatny, ale nie każdy może sobie pozwolić na jego zakup - mówi Oksana Mariniuk, uchodźczyni wewnętrzna z Nowej Kachowki.

Polski historyk Stanisław Stępień wysłał "świąteczną paczkę żywnościową" z Przemyśla do jednej z rodzin eksmitowanych ze schroniska w Olsztynie.

- Dowiedziałem się, że Stanisław Stępień, dyrektor Instytutu Europy Południowo-Wschodniej w Przemyślu, wysłał świąteczne prezenty rodzinie uchodźców, o której mowa w artykule serwisu Sestry. Pan Stanisław jest szanowanym historykiem i naukowcem, aktywnym zwolennikiem współpracy polsko-ukraińskiej. Jest przekonany, że "bez niepodległej Ukrainy nie ma niepodległej Polski". A jego pomoc rodzinom uchodźców, które naprawdę jej potrzebują, pokazuje człowieczeństwo Polaków i solidarność z Ukraińcami - skomentował sprawę Stepan Migus, szef olsztyńskiego oddziału Związku Ukraińców w Polsce.

1. Najsłynniejsze lodowisko w Warszawie znajduje się na Starym Mieście (Rynek Starego Miasta). Może pomieścić maksymalnie 80 osób i jest czynne codziennie od 10:00 do 21:00 do końca stycznia. Lodowisko jest oczyszczane trzy razy dziennie. Wypożyczenie łyżew kosztuje 10 zł za godzinę, a kasków - 5 zł. Jazda na łyżwach odbywa się na świeżym powietrzu i jest bezpłatna.

Тел: 22 16-27-310

2. Otwarte lodowisko miejskie przy Pałacu Kultury i Nauki (Plac Defilad 1) czynne jest codziennie od 10:00 do 21:00 i może pomieścić do 200 osób. Tu również można jeździć za darmo, a za wypożyczenie łyżew trzeba zapłacić kaucję w wysokości 50 zł (kaski - 20 zł, chodziki treningowe - 50 zł). Fajne jest jednak to, że zwracając sprzęt po jeździe, otrzymujemy również zwrot pieniędzy.

Тел: 501 299 976

‍

3. Bemowskie l odowisko (Obrońców Tobruku 40) czynne jest codziennie od 9:00 do 21:30 i jest bezpłatne. Wypożyczalnia łyżew również jest bezpłatna, ale 31 grudnia i 1 stycznia lodowisko jest nieczynne.

4. Niewielkie lodowisko na świeżym powietrzu w Elektrowni Powiśle (ul. Zajęcza 4) czynne jest codziennie od 11:00 do 21:00 do końca lutego. Klienci centrum mogą wejść na lodowisko bezpłatnie z paragonem na 50 zł. Pozostali płacą 8 zł za godzinę. Wypożyczenie łyżew kosztuje 10 zł za godzinę.

Тел: 22 128 56 00

‍

5. Lodowisko w Centrum Praskim Koneser (Plac Konesera 4) czynne jest codziennie od 8:45 do 22:00. Bezpłatnie mogą z niego korzystać klienci centrum handlowego z paragonem za zakupy na kwotę co najmniej 30 zł. Pozostali płacą 10 zł za jazdę i 10 zł za wypożyczenie łyżew.

‍

6. Kryte lodowisko w Centrum Sportu Wilanów (Gubinowska 28/30) czynne jest w weekendy od 8:00 do 21:30, a w dni powszednie od 16:00 do 21:00. 90 minut jazdy na łyżwach kosztuje tu 10-13 zł. Wypożyczenie łyżew kosztuje 10 zł. Bonusy z kartą warszawiaka.

Тел: 539 572 419, 22 651 52 22

‍

7. W tym roku Wilanów otworzył także nowe kryte lodowisko na plaży - Plaża Wilanów (ul. Jana Jabłonowskiego 19). Wstęp jest bezpłatny, a wypożyczenie łyżew kosztuje 10-15 zł za godzinę. Istnieje również możliwość skorzystania z pomocy instruktora w cenie 10 zł za godzinę. Lodowisko jest czynne od 16.00 do 21.00 w dni powszednie i od 11.00 do 21.00 w weekendy.

8. Inne otwarte lodowisko w Wilanowie znajduje się w pobliżu Centrum Biznesu Royal Wilanów (ul. Klimczaka 1). Czynne jest w dni powszednie w godzinach 13:00-21:00, a w weekendy od 12:00 do 21:00. Wypożyczenie łyżew kosztuje 5 zł, a wstęp na lodowisko 15 zł. Można tu również naostrzyć sprzęt. Można też wynająć całe lodowisko za 150 zł.

‍

9. Prawdziwe lodowisko w pobliżu Westfield Arkadia na Woli (ul. Jana Pawła II 82) czynne jest codziennie od 10:00 do 22:00. Godzina jazdy na łyżwach kosztuje 15-20 zł. Wypożyczenie łyżew kosztuje 10 zł. Można również wypożyczyć kaski, chodziki i skarpetki.

Тел: 22 323 67 67

10. Lodowisko OSiR Ochota (Rokosowska 10) czynne jest w poniedziałek, wtorek i czwartek od 8:00 do 21:00, a w środę i piątek od 8:00 do 19:30. W sobotę i niedzielę można tu wejść od 10:00 do 21:00. Wstęp bez ograniczeń czasowych kosztuje 9 zł za bilet normalny i 6 zł za bilet ulgowy.

Тел: 22 572 90 70

‍

11. LODOWISKO MOCZYDŁO (ul. Górczewska 69/73) czynne jest codziennie w następujących godzinach: 9:00 - 13:00, 14:00 - 17:00, 18:00 - 21.00. Bilet normalny kosztuje 14 zł, bilet ulgowy 10 zł. Istnieje możliwość wypożyczenia łyżew w cenie 8 zł za godzinę.

Тел: 22 162 73 41

‍

12. Lodowisko OSiR Targówek (Łabiszyńska 20) czynne jest od poniedziałku do piątku w godz. 18:30-19:00, a w soboty i niedziele w godz. 12:00-12:30: 15:00-15:30, 18:30-19:00. Godzina jazdy na nartach kosztuje 12 zł za karnet normalny i 7 zł za ulgowy), wypożyczenie 7 zł.

Тел: 22 529 88 00

13. Lodowisko Torwar (Łazienkowska 6A) czynne jest we wtorki i czwartki w godz. 20:00 - 21:30, w soboty w godz. 18:30 - 20:30, a w niedziele: 11:00 - 12:30, 18:30 - 20:30. Wstęp kosztuje 23 zł za bilet normalny i 17 zł za bilet ulgowy. Za wypożyczenie łyżew trzeba zapłacić 15 zł.

14. Lodowisko w Parku Bródnowskim jest bezpłatne i czynne od poniedziałku do piątku od 14:00 do 21:00, a w soboty i niedziele od 09:00 do 21:00. Osoby nieposiadające łyżew będą musiały zapłacić 7 zł za ich wypożyczenie.

15. Lodowisko OSiR Wawer (Poprzeczna 22) czynne jest codziennie od 9:00 do 20:45. 90 minut jazdy na łyżwach kosztuje tu 13 zł za bilet normalny, 8 zł za bilet ulgowy i kolejne 10 zł za wypożyczenie łyżew.

Тел: 22 443 00 93

16. Lodowisko Stegny (ul. Inspektowa 1) czynne jest od poniedziałku do piątku w godzinach 19:00-21:00, a w sobotę i niedzielę od 12:00 do 20:00. Trzy godziny jazdy na nartach kosztują 20 zł za karnet normalny i 13 zł za karnet ulgowy.

Тел: 22 162 73 11

17. Lodowisko Białołęka (ul. Strumykowa 21) czynne jest od poniedziałku do piątku w następujących godzinach: 8.00-15.00, 15.30-17.00, 17.30-19.00, 19.30-21.00, a w sobotę i niedzielę: 9.30-11.00, 11.30-13.00, 13.30-15.00, 15.30-17.00, 17.30-19.00, 19.30-21.00.

Bilet kosztuje 8-10 zł za 30 minut. Wypożyczenie łyżew - 15 zł.

Тел: 22 676 50 72

18. Lodowisko w Ursusie (ul. Gen. K. Sosnkowskiego 10) na terenie szkoły nr 14 jest bezpłatne, czynne w godz. 15.00-21.00 od poniedziałku do piątku, w sobotę w godz. 9.00-14.00 i 15.00-21.00, a w niedzielę w godz. 9.00-14.00 i 15.00-20.00.

Тел: 789 043 011

Pracować na dwa etaty - zdalnie na Ukrainie i w pełnym wymiarze godzin w Polsce, po pracy uczęszczać na kursy języka polskiego, a w weekendy - do szkoły policealnej (instytucja edukacyjna zapewniająca specjalistyczne wykształcenie zawodowe). Między pracą a nauką, pokonując totalne zmęczenie, nie zapominają o opiece nad dziećmi. Przez co jeszcze muszą przejść kobiety, aby rozpocząć swoje życie na nowo w nowym kraju?

Od HR do specjalisty IT

Anastazja Kravczenko, specjalistka ds. HR z 20-letnim doświadczeniem, była dobrze zorientowana w swojej dziedzinie i niezbyt chętna do zmian. Nigdy nawet nie wyjechała za granicę - jej życie w Odessie było stabilne i szczęśliwe. Ale wojna wywróciła wszystko do góry nogami.

- Bardzo martwiłam się o mojego ośmioletniego syn - mówi 42-letnia Anastazja - Nie daj Boże, żeby coś mu się stało i żeby mnie przy nim nie było. Wzięłam więc urlop i pojechałam do brata do Krakowa. Myślałam, że na dwa lub trzy tygodnie. Dopiero pod koniec lipca 2022 roku zorientowałam się, że zostaję.

Mówiąc o swojej pierwszej pracy w Polsce, Anastazja mówi, że to doświadczenie było bardziej związane z integracją niż zarobkiem. Kobieta pracowała jako asystentka międzykulturowa w krakowskiej szkole podstawowej. Jej zadaniem było wspieranie dzieci z Ukrainy. Jednocześnie zaczęła uczyć się angielskiego i zapisała się na kursy informatyki.

- Zdałam sobie sprawę, że muszę nauczyć się czegoś nowego, ponieważ moje dziecko musi dostać jeść. Zaczęłam szukać darmowych kursów, ponieważ nie miałam pieniędzy na płatne. Natknęłam się na ciekawy projekt o nazwie "Work in Tech Ukraine od Fundacji Mamo Pracuj online". Zostałam wybrana i zaczęłam studiować wsparcie IT.

Niestety, Anastazja nie była w stanie ukończyć pierwszego kursu. Jednak po pierwszym niepowodzeniu podjęła kolejną próbę - nowy projekt, kolejny kurs i profesjonalny angielski, ponieważ praca w IT wymaga komunikacji w języku angielskim i znajomości specjalistycznej terminologii. Następnie Fundacja Mama, Praca pomogła jej przygotować CV, z którym rozpoczęła poszukiwania pracy w nowej specjalizacji.

Swoją karierę rozpoczęła jako testerka w ukraińskiej firmie. Jedna z jej mam w szkole pomogła jej znaleźć pracę. - Niczego mi nie gwarantowała, dała mi tylko adres e-mail, na który miałam wysłać CV. Odbyłam rozmowę kwalifikacyjną i od sześciu miesięcy pracuję w nowej branży.

Anastazja mówi, że nie ma zamiaru zostać w Polsce na zawsze, a jej syn tęskni za ojcem, domem i swoim łóżkiem... Ale dopóki trwa wojna, warto walczyć o godne życie w nowym kraju. Dlatego po zdobyciu doświadczenia w ukraińskiej firmie planuje wkrótce znaleźć pracę w polskiej firmie.

Po tym, czego doświadczyłam na granicy, nie boję się już niczego

Annie Velyczko z Dniepru w wyborze zawodu informatyka pomogli jej dalecy polscy krewni z Wrocławia, którzy przygarnęli kobietę z dwójką dzieci na początku wojny na pełną skalę. W Ukrainie Anna pracowała jako tłumaczka języka angielskiego i to właśnie znajomość tego języka dała jej zielone światło do zmiany zawodu.

- Nie widziałam moich krewnych od ponad dekady - wspomina Anna. - Ale byli chętni do pomocy. Nie tylko podzielili się z nami swoim domem, ale także działali jako poręczyciele, kiedy po raz pierwszy podpisaliśmy umowę najmu. Gdyby nie oni, nie wiem, czy by mi się udało, ponieważ gdy tylko właściciele dowiedzieliby się, że jestem bezrobotną matką z dwójką dzieci, natychmiast by mi odmówili.

Krewni pracowali w sektorze IT i zachęcali ją w każdy możliwy sposób, więc napisała CV i zaczęła wysyłać je do różnych firm. A kto szuka, ten znajdzie Jej pierwsza praca nazywała się ... "Pierwsza praca w IT" i nie tylko dała jej szansę na diametralną zmianę życia, ale też okazała się ratunkiem przed depresją, strachem o przyszłość i tęsknotą za domem.

Oczywiście depresja Anny miała swoje przyczyny - nie było łatwo dojść do siebie po trudnej "podróży" ewakuacyjnej z Dniepru do Wrocławia. - Mieszkaliśmy niedaleko lotniska. O piątej rano obudziły nas głośne wybuchy i wpadliśmy w panikę: Dzieci krzyczały, a my szybko zebraliśmy się i uciekliśmy: najpierw do domu naszych krewnych. Ukryliśmy się tam w piwnicy, próbując uspokoić dzieci najlepiej jak potrafiliśmy, ale ciągle płakały, budziły się po ledwie drzemce i bardzo bały się syren. Postanowiliśmy jechać dalej. Cudem złapaliśmy ostatni pociąg ewakuacyjny i jakoś dotarliśmy do Lwowa w ścisku i zaduchu. Tam znowu były ogromne tłumy, kolejki i rozpacz. Większość ludzi po prostu nie wiedziała, dokąd zmierza. Ludzie uciekali w panice przed niebezpieczeństwem, nie wiedząc, co ich czeka za granicą... Na mnie przynajmniej po drugiej stronie granicy czekała moja rodzina.

Jednak dotarcie do granicy okazało się nie lada wyzwaniem. Autobus zatrzymał się pięć kilometrów od urzędu celnego. Anna wspomina ze łzami w oczach, jak niosła swojego trzyletniego syna na rękach do granicy w nocy w śniegu z dużym plecakiem za plecami, ponieważ nie mógł iść tak długo o własnych siłach. Jej starsza dziesięcioletnia córka szła obok niej, również z plecakiem.

- Jak wiadomo, co cię nie zabije, to cię wzmocni. - podsumowuje Anna - Po tym, jak przetrwaliśmy tak trudną przeprawę przez granicę, wiedziałam, że mogę przetrwać wszystko w tym życiu.

Tak więc, po zdobyciu pierwszej pracy w IT, Anna nie zatrzymała się i rozpoczęła studia, aby osiągnąć wyższy poziom zawodowy. I tutaj pomogły fundacje i projekty humanitarne, oferując wiele kursów i możliwości. Na początku były to sześciomiesięczne kursy programowania o nazwie SheCodes: Coding Workshop for Women from Zero to Advanced, który został otwarty za darmo przez jego założyciela Matta Delaca dla uchodźczyń z Ukrainy. Celem filantropa było nauczenie 100 000 kobiet kodowania i zapewnienie im możliwości znalezienia przyzwoitej pracy. Anna nie przegapiła swojej szansy i dzięki tym kursom nauczyła się HTML, CSS, JavaScript i React.js. To dużo jak na sześć miesięcy, prawda?

Na tym jednak nie poprzestała. Po ukończeniu kursu programowania kontynuowała naukę na kierunku Google IT Support, a dzięki Fundacji Mama, Praca i INCO szkolenie było bezpłatne. Następnie Anna znalazła wymarzoną pracę w sektorze IT.

W Wielkiej Brytanii mojej córce przydzielono korepetytora z Rosji, po czym dziecko zaczęło mieć ataki paniki

Podróż ewakuacyjna Olgi Suchowej z okolic Irpina przypomina film. Zanim ona i jej córka w końcu odnalazły spokój w Krakowie, musiały cierpieć na Węgrzech i w Wielkiej Brytanii, wrócić do Ukrainy i zaryzykować wyjazd za granicę po raz drugi.

Kiedy wybuchła wojna, Olga wraz z przyjaciółką i dwójką dzieci udała się do Budapesztu, ale nie pozostała tam długo z powodu prorosyjskich nastrojów i postanowiła jechać dalej, do przyjaciół w Wielkiej Brytanii. Podróż ta okazała się wyzwaniem.

Dziewczyny nie miały samochodu ani pieniędzy, a na utrzymaniu - trójkę dzieci i psa. Wyruszyły jednak w wielodniową podróż pociągiem i promem.

- Przesiadki między pociągami trwały zarówno cztery godziny, jak i trzy minuty - wspomina Olga - Czasami biegaliśmy jak szaleni, ponieważ nie mogliśmy sobie pozwolić na pozostanie z naszymi dziećmi i psem w obcym kraju bez mieszkania i przyjaciół. Dzieci płakały, pies chorował, a my spaliśmy na podłodze w pociągach - bez pościeli, bez toalet. Zbierałam ostatnie siły, taszcząc dwie ogromne walizki, w których próbowałam ewakuować całe swoje dotychczasowe życie. Czułam się jak wielki wieszak.

Podczas podróży spotkało je wiele nieprzyjemnych incydentów: pociągi były odwoływane, stacje zaminowane, a one musiały dokonywać nieplanowanych przesiadek. Czasami kobiety traciły wiarę, że w ogóle dotrą do Holandii, ale w końcu udało im się odpocząć w Rotterdamie. Grupa spędziła noc u znajomej, a rano wsiadła na prom. Tak się złożyło, że tego samego dnia zmieniły się przepisy dotyczące przewozu zwierząt i uchodźcom nie wolno było zabierać swoich pupili bez odpowiednich szczepień. Kobiety nie zostały wpuszczone na pokład.

O Czerwonym Krzyżu dowiedziały się od przypadkowego przechodnia, który zatrzymał się na widok płaczących Ukrainek. Kobiety już myślały o powrocie do Ukrainy, ale brytyjscy przyjaciele pomogli w szczepieniach psa i zgodzili się przyjechać do Francji, do Calais, aby zabrać je wszystkie dużym samochodem.

W nocy Olga stworzyła nową trasę z darmowymi biletami na trasy Holandia - Belgia i Belgia - Francja, a tam, gdzie mogła, zamawiała bilety online. Jednak z Rotterdamu bezpłatny bilet można było kupić tylko w kasie biletowej. A kasjer powiedział, że nie ma już ani darmowych, ani tanich biletów, została tylko pierwsza klasa. Na co kobieta oczywiście nie miała pieniędzy.

- Usiedliśmy na ławce w pobliżu kas i znowu nas przepędzono - wspomina Olga - Powiedzieli, że przeszkadzamy w pracy. Wtedy mój poziom rozpaczy osiągnął maksimum.

Po raz kolejny kobiety uratował przechodzień, który nie przeszedł obojętnie obok zdesperowanych Ukrainek. Poradził, żebyśmy z Olgą poszły do kasy biletowej, a tam... zmieniła się kasjerka. Była milsza od poprzedniego kasjera i dała im darmowe bilety.

- Mieszkaliśmy w Wielkiej Brytanii przez prawie pięć miesięcy, tak długo jak moja tymczasowa wiza była ważna - wspomina Olga swoje życie uchodźczyni - Trochę się uspokoiłam, ale moja córka zaczęła chodzić do szkoły i zaczęła mieć ataki paniki. Okazało się, że jej wychowawcą był... nauczyciel z Rosji.

Rodzina wróciła do Ukrainy, ale tam ataki rakietowe nasiliły się i zaczęły się przerwy w dostawie prądu. W domu nie było wody, ogrzewania ani prądu, a jej córka nie chodziła do szkoły, bała się i płakała. Olga po raz drugi podjęła ryzyko szukania spokoju za granicą, ale tym razem nie tak daleko - w Krakowie.

- Polska przypomina nam nasz kraj - mówi Olga -  W końcu się uspokoiliśmy. Zaczęliśmy uczestniczyć w wydarzeniach organizowanych przez różne fundacje, aby jakoś zintegrować się z nowym życiem. Malowaliśmy, lepiliśmy z gliny, lepiliśmy pierogi, uczestniczyliśmy w spotkaniach adaptacyjnych, szkoleniach i poznawaliśmy nowych ciekawych ludzi.

Olga ukończyła również kursy języka polskiego dla nauczycieli, a po Courserze udało jej się pracować jako mentorka ekspertek ds. marketingu cyfrowego w zespole Fundacji Mamo Pracuj. Jej zadaniem było pomaganie ukraińskim kobietom w nauce nowych zawodów i poszerzaniu wiedzy. Było to doświadczenie, które przywróciło Oldze pewność siebie i dało jej motywację oraz inspirację, by iść naprzód i nie poddawać się.

Z jednej strony praca fizyczna jest bardzo ciężka, ale z drugiej odwraca uwagę od ciężkich myśli

Oksana Tarnawska z Kowla spędziła kilka miesięcy Wielkiej Wojny na Ukrainie. Była wolontariuszką, wyplatała siatki maskujące i pomagała przesiedleńcom. Wtedy zdała sobie sprawę, że jej córka i syn potrzebują odpowiedniej edukacji, ponieważ nauka online nie zapewnia wiedzy. Postanowiła więc przeprowadzić się do Polski.

Jeszcze w Ukrainie zaczęła uczyć się języka polskiego, oglądając samouczki wideo na YouTube i szukając pracy w Polsce. W domu Oksana przez całe życie pracowała w biurze, ale teraz zapomniała o swoich ambicjach.

- "Moja pierwsza praca w Polsce była w magazynie Eurocash - wspomina Oksana. - To była ciężka fizyczna praca. Pudełko mięsa waży średnio 38-55 kg, a w jednym zamówieniu do wysyłki może być ponad 20 takich pudełek. Przy moim wzroście 158 cm i wadze 55 kg powiedziano mi, że po prostu nie wytrzymam takiego obciążenia. Ale w tamtym czasie była to jedyna praca, jaką miałem bez doświadczenia, więc się zgodziłem. Pomogli mi z papierkową robotą, zapewnili zakwaterowanie i wprowadziliśmy się.

Oksana pracowała przez trzy miesiące, a następnie znalazła inną w markowym sklepie odzieżowym. Ale kiedy sprzedaż spadła i firma zaczęła masowo zwalniać pracowników, Oksana również została zwolniona, a w tym momencie zachorowała na grypę. Było to bardzo nieprzyjemne, ale dla dobra swoich dzieci wzięła się w garść i szybko wróciła do poszukiwania pracy.

- Zaczęłam szukać, gdy byłam jeszcze chora - mówi Oksana - I wkrótce skontaktowała się ze mną agencja, która zaoferowała mi pracę w drukarni, gdzie pracuję od dziewięciu miesięcy.

Nie miała doświadczenia, ale wszystkiego ją nauczono. Od kilku miesięcy Oksana pracuje na umowie o pracę, która pozwala jej spokojnie patrzeć w przyszłość, ponieważ przewiduje płatny urlop i zwolnienie chorobowe, co jest bardzo ważne dla matki dwójki dzieci.

Praca fizyczna nie przeraża Oksany, wręcz odwraca jej uwagę od ciężkich myśli. A jednak, na wszelki wypadek, bierze udział we wszystkich możliwych kursach oferowanych bezpłatnie kobietom z Ukrainy przez fundacje i projekty humanitarne. Oksana ukończyła kursy Business Intelligence w ramach projektu Future Collars, pięć kursów marketingu cyfrowego i trzy kolejne kursy wsparcia IT od Google i Coursera. Następnie Fundacja Mamo Pracuj pomogła jej stworzyć nowe CV.

Kilka wskazówek dotyczących skutecznej integracji:

Mówi się, że aby zmienić swoje życie, trzeba wyjść ze swojej strefy komfortu. Nasze bohaterki, podobnie jak większość ukraińskich kobiet, musiały opuścić tę strefę nie z własnej woli. Zostały wypędzone przez wojnę. Jednocześnie trudności życiowe zmusiły te kobiety do znalezienia nowych możliwości w życiu i karierze.

Bohaterki tego artykułu musiały podejmować próbę za próbą, aby osiągnąć swoje cele. Nawet w chwilach rozpaczy nie pozwoliły sobie na poddanie się. Ich doświadczenie pokazuje, że istnieją sposoby, które działają. Oto one:

1. Gdy dopadło Cię nieszczęście, szukaj przyjaciół i razem pokonujcie wszystkie trudności. Nie będziesz czuła się tak samotna, jeśli będziesz miała wokół siebie ludzi z podobnymi doświadczeniami. Zapiszcie się razem do szkoły policealnej, chodźcie razem na kursy języka polskiego, a potem "coachujcie" się nawzajem, takie wsparcie na pewno poprawi Twój stan emocjonalny, a sukcesy osób z Twojego otoczenia zainspirują Cię do działania i osiągnięć.

2. Przestań użalać się nad sobą i zacznij siebie kochać. Manicure, ulubione perfumy, czerwona szminka? Jeśli to wszystko sprawia, że jesteś szczęśliwa, to jest to konieczność, a nie kaprys. Nie pozbawiaj się małych przyjemności, nawet jeśli wydają się drogie. Przynajmniej od czasu do czasu sprawiaj sobie prezenty.

3. Stań się częścią "wspólnoty mam". Oferuje aktualne wiadomości, przydatne kontakty, komfort i wzajemne wsparcie. Wszystko to możesz uzyskać w kręgu matek takich jak Ty, a to również pomogło naszej bohaterce Anastazji znaleźć pracę. Jeśli jesteś introwertyczką, zacznij od odpowiednich grup na Facebooku: "Ukrainki w Krakowie", "Nasze we Wrocławiu".

4. Odwiedź centra integracyjne. Oferują one kursy zawodowe, wsparcie psychologiczne, pomoc prawną, terapię sztuką, grupy hobbystyczne itp. Nie tylko pomagają w trudnych sytuacjach życiowych, ale są też świetnym miejscem do znalezienia przyjaciół.  

5. Wolontariat. Oprócz centrów integracyjnych istnieje wiele społeczności wolontariuszy, w których ukraińskie kobiety wyplatają siatki maskujące, robią świece okopowe, lepią pierogi na festiwale charytatywne itp. Poczucie, że wnosisz ważny wkład lub służysz wspólnej sprawie, jest znaczące i motywujące.

6. Uprawiaj taniec, jogę, sport, sztukę. Nasza bohaterka Olga chodzi na siłownię od prawie roku i twierdzi, że aktywność fizyczna dodaje jej siły i energii.

7. Zmotywuj się. Opracuj konkretny plan, w jaki sposób zamierzasz osiągnąć swoje cele. Na przykład, nauczę się polskiego, jeśli będę ćwiczyć co najmniej 15 minut dziennie. Nasza bohaterka Anna radzi wyznaczyć sobie cel, który sprawi, że wyskoczysz z łóżka na samą myśl o nim.

‍

W tym roku Ukraińcy, wraz z resztą świata, obchodzą Wigilię (Wigilia oznacza "nocne czuwanie", powstrzymywanie się od snu), wieczór poprzedzający Boże Narodzenie.

Wieczorem 24 grudnia, kiedy pierwsza gwiazda, symbolizująca Gwiazdę Betlejemską, pojawia się na zimowym niebie, rodzina tradycyjnie gromadzi się wokół stołu.

Polska Wigilia i ukraińska Wigilia mają ze sobą wiele wspólnego. Na świątecznym stole znajduje się 12 postnych potraw - jako symbol 12 apostołów Jezusa. W obu krajach na kolację podaje się ryby, kapustę, grzyby i mak. Jednocześnie istnieje różnica w sposobie przygotowywania świątecznych potraw, dlatego jedzenie na ukraińskich i polskich stołach często smakuje zupełnie inaczej.

1. W Ukrainie zaczynają się od kutii, w Polsce - od opłatka

W Ukrainie i w Polsce kutia to gotowana pszenica z suszonymi owocami, miodem, makiem i orzechami. W Ukrainie jest to główne danie na świątecznym stole. W Polsce jest popularne głównie na wschodzie kraju. Kutia jest uważana za symbol dobrobytu i pomyślności, a pszenica symbolizuje wieczność (ponieważ ziarno kiełkuje co roku). Mak jest symbolem płodności i bogactwa, miód - pomocy sił natury, a orzechy - talizmanem chroniącym przed chorobami.

Istotną różnicą jest to, że ukraińska Wigilia tradycyjnie rozpoczyna się kutią, a polska opłatkiem. Są to cienkie, pszenne opłatki zwane chlebem wigilijnym. Jest to symbol pojednania, przebaczenia win, które zostały popełnione w ciągu całego roku. W Polsce rytuał dzielenia się opłatkiem jest niezwykle ważny. Podczas kolacji każdy członek rodziny odłamuje kawałek opłatka innych krewnych i dzieli się z nimi swoim. Całemu procesowi towarzyszą życzenia Wesołych Świąt i symbolizuje on rodzinną jedność i przebaczenie.

2. Barszcz czerwony z uszkami a barszcz ze śliwkami i grzybami

Trudno wyobrazić sobie polski stół wigilijny bez czerwonego barszczu z uszkami. Natomiast barszcz nie jest wymagany na ukraińskim stole wigilijnym. A jeśli już jest podawany, to dodaje się do niego suszone śliwki, grzyby i kwaśną śmietanę. Ukraińcy uważają, że prawdziwy barszcz powinien być tak gęsty i treściwy, że można w nim trzymać łyżkę.

Mówi się, że nigdy nie można zadowolić Ukraińca cudzym barszczem. Ale różnica między tym daniem w Ukrainie i w Polsce jest naprawdę fundamentalna. Polski barszcz czerwony przygotowywany jest z zakwasu buraczanego z dodatkiem selera, cebuli, octu lub soku z cytryny. Smak potrawy zależy od tego, jak kwaśna lub słodka jest ta przystawka. "Dobry barszcz ma dużo cukru" - mówią Polacy. W polskim barszczu nie znajdziemy jednak ziemniaków, kapusty i fasoli. Barszcz podawany jest z "uszkami" - pierogami nadziewanymi kapustą i grzybami.

3. Uzvar i kompot z suszonych owoców z przyprawami

Kompot z suszy jest często nazywany w Polsce kompotem wigilijnym. Zazwyczaj przygotowuje się go z suszonych jabłek, śliwek, gruszek, rodzynek, moreli i fig. Polacy lubią również dodawać do kompotu przyprawy: cynamon, goździki, imbir, a nawet wanilię.

4. Pierogi i paszteciki (pierogi)

Tradycyjnie pierogi z kiszoną kapustą podawane są zarówno w Wigilię, jak i w Boże Narodzenie. Do potrawy często dodaje się grzyby. I zawsze cebulę, smażoną na złoty kolor. Pierogi z ziemniakami są również popularne w Ukrainie.

5. Winegret i sałatka jarzynowy

W Polsce królem sałatek na wege stole jest sałatka jarzynowa z majonezem. Jest to lokalna wersja sałatki Olivier. Przyrządza się ją z majonezem i gotowanej marchwi, ziemniaków, jajek z dodatkiem kiszonych ogórków, zielonego groszku i cebuli. W Ukrainie w Wigilię zwyczajowo przygotowuje się winegret z kiszonym ogórkiem, kiszoną kapustą i fasolą. Niektórzy dodają do winegretu groszek, śledzie lub tulkę.

6. Gołąbki z ziemniakami w Polsce, ryżem i grzybami w Ukrainie

W Polsce tradycyjne gołąbki na świąteczny stół przygotowywane są z gotowanych na parze liści kapusty i nadzienia z surowych tartych ziemniaków, smażonej cebuli i kaszy manny. W Ukrainie są one zwykle nadziewane ryżem i grzybami. W Polsce ludzie lubią piec to danie w sosie z koncentratu pomidorowego i kwaśnej śmietany, podczas gdy W Ukrainie wolą dusić je w śmietanie z cebulą i marchewką.

7. Duszona kapusta z grochem i bez grochu

Potrawy z duszonej kapusty są obowiązkowe na polskich i ukraińskich stołach, ale przygotowuje się je inaczej. W Ukrainie zwyczajowo sieka się świeżą kapustę i dusi w rondlu z olejem i wodą lub bulionem grzybowym, dodając koncentrat pomidorowy, cebulę lub grzyby do smaku. W Polsce jednak danie to jest dość oryginalne, ponieważ do kapusty dodaje się groch.

8. Smażony karp i karaś srebrzysty na warzywnym spodzie

Smażony karp z chrupiącą skórką to jedno z głównych dań na świątecznym stole w Polsce. Czasami karp jest marynowany w piwie lub podawany w galarecie. Ryba symbolizuje bogactwo i podobno spełnia życzenia na nadchodzący rok.

W Ukrainie ryby częściej piecze się w piekarniku z warzywami. I nie musi to być karp. Wystarczy srebrny karp na warzywnym spodzie lub pstrąg.

9. Marynowany śledź i kwaśna śmietana

Śledź jest zawsze mile widzianym daniem na świątecznym stole w Polsce i w Ukrainie. Ale w Ukrainie zwykle podajemy go marynowanego i zaprawionego olejem i cebulą, podczas gdy w Polsce ludzie wolą śledzie w śmietanie. Aby to zrobić, gotowy solony śledź jest mieszany z tłustą śmietaną, marynowaną cebulą, plasterkami kwaśnego jabłka, odrobiną musztardy, octu, soku z cytryny i cukru, a śledź może pływać w tym wszystkim przez kilka godzin.

10. Zupa grzybowa z łazankami

Tradycyjna polska zupa grzybowa podawana jest w Wigilię z cienkimi domowymi łazankami (kawałkami ciasta z mąki pszennej, żytniej lub gryczanej). W Ukrainie danie przygotowywane jest z suszonych borowików z dodatkiem zaprawy mącznej, która nadaje mu gęstą konsystencję i zamienia w puree.

11. Świąteczny makowiec w Ukrainie - kluski z makiem w Polsce

Nie sposób wyobrazić sobie polskiej Wigilii bez makowca. Równie często przygotowuje się kluski z makiem. W tym celu wystarczy ugotować makaron, dodać mak, miód i orzechy włoskie do smaku. Na Ukrainie mak jest używany do wyrobu vytytuky, bułek i pierogów. Ludzie lubią również cynamonowe ciasta yalbuchi i babeczki z kandyzowanymi owocami.

12. Ciasta, pierniki i paszteciki

Na polskim stole w Wigilię często można zobaczyć paszteciki z kapustą lub grzybami. W Ukrainie również często piecze się paszteciki, ale z ciasta drożdżowego. Nadziewane są kapustą, grzybami, kaszą gryczaną z koperkiem, fasolą lub grochem, a także smażoną cebulą i gotowanymi ziemniakami. W Ukrainie pierogi są często przygotowywane na słodko - z dżemem, makiem, owocami, podczas gdy w Polsce preferuje pierniczki.

‍

Spośród ukraińskich uchodźców, którzy przybyli do Wielkiej Brytanii, ponad sto tysięcy przebywa w Anglii, pisaliśmy już o tym w poprzednim materiale Sestry. Drugim co do wielkości regionem pod względem liczby Ukraińców, którzy przybyli do Wielkiej Brytanii po 24 lutego 2022, jest Szkocja, która przyjęła ponad 26 000 ukraińskich uchodźców.

Jednym z głównych warunków wydania wizy do Wielkiej Brytanii jest posiadanie sponsora, który jest gotowy gościć Ukraińca w swoim domu przez co najmniej sześć miesięcy. Jednak w przypadku Szkocji istniała też inna opcja - program, w ramach którego szkocki rząd sponsorował ukraińskich migrantów.

Ukraińcy przybywający w ramach tego programu byli początkowo zakwaterowani w hotelach, dopóki władze nie znalazły dla nich rodziny sponsorującej lub mieszkania do wynajęcia. Kiedy w hotelach nie było już miejsca, władze znalazły oryginalne rozwiązanie, umieszczając około dwóch tysięcy nowoprzybyłych Ukraińców na dwóch statkach wycieczkowych w Glasgow i Edynburgu. Decyzja ta została skrytykowana przez niektóre organizacje pozarządowe, które nazwały kabiny statków wycieczkowych miejscem nieodpowiednim do długoterminowego pobytu. Jednocześnie większość Ukraińców pozytywnie odniosła się do swoich doświadczeń na statku, określając warunki jako bardzo dobre.

Statystyki opublikowane na stronie internetowej rządu Wielkiej Brytanii pokazują, że ponad 20 000 osób przybyło do Szkocji w ramach rządowego programu sponsoringu (reszta znalazła prywatnych sponsorów). Liczba ta znacznie przekroczyła oczekiwania szkockich władz. Dlatego też, gdy latem 2022 r. stało się jasne, że dalszy wzrost liczby uchodźców nieuchronnie wywoła kryzys mieszkaniowy, program rządowy został zamknięty. Teraz ukraińscy migranci mogą dostać się do Szkocji tylko poprzez znalezienie prywatnego sponsora, tak jak ma to miejsce w Anglii.

Więcej możesz przeczytać w artykule "Ukrainki w Anglii: wysoki wskaźnik zatrudnienia i poważny problem ze znalezieniem mieszkania"

Pod względem pomocy finansowej, podobnie jak w pozostałej części Wielkiej Brytanii, Ukraińcy w Szkocji otrzymują 200 funtów (253 USD) zasiłku "powitalnego", a następnie 360 funtów (450 USD) zasiłku dla bezrobotnych (Universal Credit). Ukraińcy, którzy przybyli w ramach rządowego programu, prawie nie napotkali problemu ze znalezieniem zakwaterowania, co jest powszechne dla obcokrajowców w Wielkiej Brytanii, ponieważ wiele rodzin otrzymało mieszkania na długoterminowy wynajem od władz lokalnych.

Ukraińskie migrantki opowiedziały Sestrom o swojej adaptacji i pierwszych wrażeniach ze Szkocji.

"Szkocki angielski jest jak zakarpacki ukraiński. Szkoci rozumieją wszystkich, ale nikt nie rozumie ich".

Krystyna Mudryk, Ukrainka, przybyła do Szkocji wraz z dwiema córkami w wieku 9 i 14 lat w lipcu 2022 roku. Krystyna mieszka obecnie w małym miasteczku Johnstone, 20 minut jazdy od Glasgow. Cztery miesiące temu Ukrainka otworzyła salon kosmetyczny w Szkocji.

- "Moja wiza została wydana w ciągu tygodnia w ramach programu finansowanego przez szkocki rząd", mówi Christina na stronie Sestry . "Ale tego nigdy nie wiadomo - na przykład moja przyjaciółka czekała prawie sześć miesięcy na swoją wizę. W Glasgow zakwaterowano nas w hotelu Holiday Inn, który znajduje się na lotnisku. Mieszkaliśmy tam przez kolejne trzy miesiące, dopóki rada miasta nie znalazła nam stałego zakwaterowania. Hotel był całkiem wygodny: trzy posiłki dziennie, pokoje zabaw dla dzieci. Przedstawiciele lokalnych władz wraz z tłumaczem pomogali nam w załatwieniu formalności.

Znam Ukraińców, którzy zostali umieszczeni na statku wycieczkowym zamiast w hotelu. Byłam ich odwiedzić. Samodzielne dotarcie do miejsca, w którym cumował statek, było niemożliwe - ludzie byli tam dowożeni specjalnym autobusem, który kursował według rozkładu. Dla tych, którzy pracowali na nocne zmiany, był to problem. Ogólnie rzecz biorąc, warunki na statku były dobre, chociaż kabiny były małe i nie można było otworzyć okien. Ale była klimatyzacja. Na statku były sale koncertowe, kino i bardzo dobre jedzenie. Od lata na statkach nie ma już Ukraińców - zostali oni przesiedleni do mieszkań i hoteli.

Jeszcze mieszkając w hotelu, dzięki ukraińskim przyjaciołom, znalazłam swoją pierwszą pracę w Szkocji, w fabryce whisky. Praca polegała na pakowaniu i zamykaniu skrzynek z butelkami. Jestem mistrzynią przedłużania rzęs i miałam własny salon kosmetyczny w Ukrainie. Ale tutaj, głównie z powodu mojego słabego angielskiego, zdecydowałam się zacząć od najprostszej pracy. W rzeczywistości, mieszkając w hotelu z trzema posiłkami dziennie, całkiem możliwe jest życie za 450 dolarów zasiłku w Szkocji, bez pracy (można nawet coś zaoszczędzić), ale nie lubię siedzieć bezczynnie.

W tym samym czasie zapisałam się do lokalnego klubu konwersacyjnego, aby poćwiczyć mój angielski. W Szkocji komunikowanie się z mieszkańcami jest pierwszą rzeczą, którą musisz zrobić, aby nauczyć się języka. Nawet ludzie, którzy przyjeżdżają z przekonaniem, że znają angielski, często nie mogą zrozumieć Szkotów z powodu ich akcentu. Szkocki angielski jest jak ukraiński zakarpacki. Szkoci rozumieją wszystkich, nikt nie rozumie ich. Aby poznać Szkotów, zarejestrowałam się nawet na Tinderze, gdzie napisałam, że nie szukam związku, a jedynie komunikacji. I znalazłam kilka osób, które pomogły mi przyzwyczaić się do języka i nauczyć się rozumieć szkocki akcent.

Po trzech miesiącach mieszkania w hotelu lokalne władze zaoferowały nam mieszkanie w małym miasteczku Johnstone, 20 minut jazdy od Glasgow. W rzeczywistości bycie w pobliżu dużego miasta (Glasgow jest największym miastem w Szkocji) to szczęście, ponieważ generalnie mogą cię umieścić gdziekolwiek. Możesz oczywiście wyrazić swoje życzenie, ale jeśli jest wolne miejsce tylko w wiosce na północy kraju, zabiorą cię tam. Jeśli odmówisz, będziesz musiała sam poszukać mieszkania, ale nie każdy właściciel będzie chciał przyjąć uchodźcę z Ukrainy bez poręczycieli i historii kredytowej.

Otrzymałam mieszkanie socjalne. Wynajmuję je, ale nie od prywatnego właściciela, lecz od państwa. Zaletą mieszkań socjalnych jest przede wszystkim ich niska cena. Na przykład miesięczny czynsz za mieszkanie z jedną sypialnią w Glasgow od prywatnego właściciela będzie kosztował co najmniej 700 funtów (890 dolarów). Natomiast miesięczny czynsz w moim mieszkaniu socjalnym z trzema sypialniami kosztuje zaledwie £380 ($420). Jeśli jednak nie pracujesz lub Twój dochód po odliczeniu czynszu jest niższy niż minimum socjalne, nadal będziesz otrzymywać Universal Credit.

Niektórzy ludzie otrzymują mieszkania socjalne, które wymagają napraw. W naszym przypadku nie było takiej potrzeby, mieszkanie było w dobrym stanie. W Szkocji mieszkania są zwykle wynajmowane puste, ale lokalne władze kupiły wszystko, czego potrzebowaliśmy - od urządzeń i łóżek po kapcie i ręczniki.

"W Szkocji od momentu umówienia się na wizytę u lekarza do momentu przepisania leczenia może minąć nawet rok".

Po wprowadzeniu się do mieszkania Krystyna poszła na studia, aby studiować przedmioty związane z branżą kosmetyczną.

- Mój poziom angielskiego już pozwolił mi przejść rozmowę kwalifikacyjną" - mówi Khrystyna. "Pierwsze trzy lata college'u w Szkocji są bezpłatne (zazwyczaj osobie udaje się ukończyć kurs w tym czasie). Nawiasem mówiąc, studia wyższe dla Szkotów (a teraz dla Ukraińców mieszkających tutaj) mogą być również bezpłatne (Szkocja jest jedynym krajem w Wielkiej Brytanii, w którym szkolnictwo wyższe może być finansowane przez państwowy fundusz SAAS (Student Awards Agency Scotland)).

- "Jako studentka college'u mam przywileje związane z podróżowaniem", mówi Christina, "a uczniowie w Szkocji również mają darmowe przejazdy (bez przywilejów średni koszt biletu autobusowego w obie strony wynosi 5 funtów). W porównaniu do Anglii, Szkocja jest bardziej zorientowana społecznie. Tutaj rodzice otrzymują dodatkowe świadczenia na dziecko (około 150 funtów miesięcznie na dwoje dzieci). W moim hrabstwie władze lokalne kilka razy w roku udzielają rodzicom pomocy finansowej na zakup letnich i zimowych ubrań dla dzieci. W Szkocji prawie wszystkie leki są bezpłatne. Nie można ich kupić bez recepty, ale jeśli masz receptę, w 90% przypadków apteka wyda ci leki za darmo. Dotyczy to zarówno antybiotyków, jak i środków antykoncepcyjnych. W Anglii za leki trzeba płacić.

Istnieją jednak pewne niuanse, jeśli chodzi o opiekę medyczną. W Szkocji (podobnie jak w pozostałej części Wielkiej Brytanii) podstawowa opieka zdrowotna znacznie odbiega od tego co znamy z Ukrainy. Istnieje Narodowa Służba Zdrowia, której usługi są bezpłatne dla ludności. Jednak na te usługi trzeba bardzo długo czekać. Jeśli jest to nagły przypadek, otrzymasz pomoc tego samego dnia. Jeśli jest to coś, co nie zagraża życiu, możesz czekać nawet rok. W grudniu ubiegłego roku udałam się do lekarza rodzinnego z podejrzeniem pewnego problemu. Dwa miesiące po wizycie otrzymałam pocztą wyniki badań, które potwierdziły, że sprawa wymaga dalszej diagnostyki. Termin badania wyznaczono mi za pięć miesięcy. W tym czasie udało mi się wyjechać na Ukrainę i skorzystać z opieki zdrowotnej tam. Kiedy w końcu umówiłam się na wizytę u szkockiego lekarza w lipcu, musiałam powtórzyć badania i otrzymałam wyniki dopiero w listopadzie - prawie rok po mojej pierwszej wizycie.

"W naszym salonie rzęsy przedłużają nie Szkotki, ale Ukrainki i Polki"

Jeśli chodzi o znalezienie pracy, to podejmując studia na mojej specjalizacji, chciałam rozwijać się właśnie w tym kierunku. Mój zawód nie wymaga perfekcyjnego angielskiego, ale znalezienie pracy w salonie kosmetycznym było nierealne - przedłużanie rzęs nie jest popularne w Szkocji (przede wszystkim dlatego, że jakość tych usług pozostawia wiele do życzenia), więc w lokalnych salonach prawie nie ma wolnych miejsc dla takich specjalistów. Zdecydowałam się otworzyć salon razem z inną Ukrainką, manikiurzystką, którą poznałam w hotelu. W tym czasie ona i ja zebrałyśmy dobrą bazę klientów wśród Ukraińców mieszkających w hotelach i na statku. Głównym kosztem związanym z rozpoczęciem działalności był wynajem lokalu. Musieliśmy zapłacić właścicielowi 3000 funtów (3800 dolarów) z góry (dobrze, że oboje mieliśmy trochę oszczędności), plus 500 funtów (360 dolarów) miesięcznego czynszu. Reszta - rejestracja firmy, papierkowa robota - jest darmowa, ale bardzo skomplikowana i czasochłonna. Zaczęłyśmy szukać lokalu do wynajęcia w kwietniu ale salon mogłyśmy otworzyć dopiero w sierpniu.

Nazwaliśmy nasz salon "Made in Ukraine". Na razie pracujemy tam tylko we dwójkę. Większość naszych klientów to Ukrainki i Polki. Reklamujemy się w mediach społecznościowych i na komunikatorach, działa też poczta pantoflowa. Kilka Szkotek przyszło już na manicure, ale jeszcze nie na rzęsy. Salon działa od czterech miesięcy. Jest za wcześnie, by mówić o zyskach, ale udało nam się wyjść na zero, co uważam za osiągnięcie. Szkocja ma dobre warunki do zakładania biznesu - przez pierwsze 12 miesięcy po otwarciu firmy nadal otrzymujesz płatności Universal Credit, co pozwala rozwijać biznes i nie myśleć o tym, że jutro nie będziesz miał co jeść.

"Nie znając angielskiego, chodziłam do każdej kawiarni z tłumaczem i moimi deserami, oferując właścicielom usługi cukiernicze".

Julia Pandyk, Ukrainka, która przyjechała tu z dwiema córkami, również nazywa Szkocję wygodnym krajem do życia i pracy. Podróż Julii była pod pewnymi względami trudniejsza, ponieważ musiała szukać zakwaterowania na własną rękę - wizę otrzymała za pośrednictwem prywatnego sponsora.

- "Naszymi sponsorami była szkocka para, która przyjęła kilka ukraińskich kobiet z dziećmi w swoim dużym domu" - mówi Julia Pandyk na stronie Sestry . "Sponsorzy byli wspaniałymi ludźmi, a właściciel zaoferował, że zostanę w domu tak długo, jak będzie to konieczne. Ale nie było łatwo dogadać się pod jednym dachem z innymi ukraińskimi kobietami, więc z radością przeprowadziłam się do osobnego mieszkania.

Skończyliśmy w małej wiosce w Scottish Borders, godzinę jazdy od Edynburga. Na Ukrainie byłam kucharką i rolniczką - mój były mąż i ja mieliśmy małą farmę niedaleko Kijowa. Jestem pasjonatką cukiernictwa, więc pierwszą rzeczą, jaką zrobiłam po przyjeździe do Szkocji, było zaoferowanie moich usług lokalnym zakładom. Nie znając w ogóle angielskiego, chodziłam do każdej kawiarni z tłumaczem Google i moimi deserami i próbowałam wyjaśnić właścicielom, czego od nich oczekuję. Nie udało mi się. W międzyczasie dyrektor szkoły, do której chodziły moje córki, powiedział mi, że pobliski sklep mięsny poszukuje rzeźnika. Postanowiłam więc spróbować.

Nie boję się pracy z mięsem, wiem jak zrobić kaszankę (jedna z tradycyjnych szkockich potraw, kaszanka, to tak naprawdę kaszanka). Zostałam więc zatrudniona jako pomocniczka rzeźnika. Wynagrodzenie jest minimalne - około 10 funtów (12,7 dolara) za godzinę. Ale widzę przyszłość: po dwóch latach pracy będę mogła uzyskać certyfikat rzeźnika, co pozwoli mi zarobić więcej pieniędzy. Lubię swoją pracę również dlatego, że jestem częścią świetnego zespołu. Pomimo tego, że przyszłam z zerową znajomością angielskiego, wszyscy traktują mnie bardzo dobrze, nie czuję się dyskryminowana.

"Nawet osoba z płacą minimalną może sobie pozwolić na zabranie dzieci na wakacje do Portugalii".

Większość Szkotów to przyjaźni i bardzo uprzejmi ludzie. Kochają dzieci i potrafią przepraszać tysiące razy dziennie, mówiąc słowo "przepraszam", które jest tutaj używane w każdej sytuacji. Czuję się komfortowo w Szkocji ze względu na ludzi i warunki, jakie im stworzono. Nie jest to tani kraj, ale ceny wielu produktów i ubrań są niższe niż w Ukrainie. Osoba z minimalnym wynagrodzeniem żyje godnie, może sobie pozwolić na dobre jedzenie i wakacje (na przykład latem zabrałam dzieci do Portugalii). Nawiasem mówiąc, moim pierwszym zakupem w Szkocji był samochód. Po otrzymaniu "powitalnych" 200 funtów ($253) dla siebie i dziewczynek (co w sumie dało 600 funtów), kupiłam samochód za 500 funtów ($630). Nie był nowy, ale całkiem przyzwoity.

Szukałam mieszkania na własną rękę. W Szkocji nie jest to łatwe: aby wynajmujący uznał cię za dobrego kandydata, musisz udowodnić swoją wypłacalność, stabilny dochód i wiarygodność. W oczach wielu wynajmujących Ukraińcy wyglądają na niewiarygodnych, ponieważ w każdej chwili mogą wrócić do domu. W moim przypadku mój szef zgodził się być poręczycielem. Nawet go o to nie prosiłam - sam się zgłosił. Wynajmujemy dom. Teraz jest nas czworo w rodzinie, bo przyjechała moja mama. Płacimy 700 funtów (887 dolarów) miesięcznie za wynajem. Ponieważ moja pensja jest minimalna, a mama nie pracuje, nadal otrzymujemy część zasiłków. W międzyczasie zmieniłam samochód i wzięłam już drugi na kredyt. Ta opcja jest również dostępna dla Ukraińców tutaj.

Życie w hotelu - co dalej?

Pomimo faktu, że życie w Szkocji jest pod pewnymi względami bardziej komfortowe dla ukraińskich uchodźców niż w Anglii (ze względu na większą liczbę zasiłków i bardziej przystępne cenowo mieszkania socjalne, kwestia bezdomności nie jest tak dotkliwa), wielu Ukraińców boryka się z problemami również tutaj. Dotyczy to zwłaszcza tych, którzy przybyli później i bez dzieci. Podczas gdy wiosną 2022 r. nawet jedna osoba, która przybyła w ramach programu super-sponsoringu, miała szansę na otrzymanie mieszkania socjalnego, pod koniec 2022 r. nie było już takich możliwości.

Dlatego niektórzy Ukraińcy mieszkają w hotelach od ponad roku. W wielu regionach Szkocji tym, którzy nie mogli znaleźć mieszkań socjalnych, władze proponowały przeniesienie się do hostelu. Ten ostatni jest najczęściej dużym mieszkaniem (lub kilkoma połączonymi mieszkaniami), w którym każda osoba ma swój własny pokój, ale kuchnia, łazienka i toaleta są wspólne. Ci, którzy nie zgodzili się na hostel, nadal przebywają w hotelach, ale wiadomo, że to nie potrwa długo. Kilka tygodni temu szkocki rząd ogłosił nowe zasady dla ukraińskich uchodźców, zgodnie z którymi od 7 stycznia Ukraińcy będą mogli mieszkać w tymczasowych kwaterach (tj. hotelach) nie dłużej niż sześć miesięcy. W tym czasie władze lokalne są zobowiązane do zaoferowania im długoterminowego zakwaterowania (np. hostelu). Jeśli dana osoba odmówi tej opcji, musi opuścić tymczasowe zakwaterowanie w ciągu najbliższych 60 dni i poszukać zakwaterowania na własną rękę.

Nowe zasady były od dawna spóźnione z kilku powodów. Pierwszym z nich jest to, że Ukraińcy, którzy zatrzymują się w hotelach przez długi czas (a średnia cena pokoju wynosi około 125 USD za noc), kosztują szkockie władze znaczną ilość pieniędzy. Drugim powodem jest to, że Ukraińcy nie integrują się z lokalnym społeczeństwem podczas pobytu w hotelach. Wielu z nich nie spieszy się z poszukiwaniem pracy - niektórzy nie widzą potrzeby opuszczania darmowego hotelu z darmowymi posiłkami. Niektórzy narzekają, że mieszkanie w hotelu staje się przeszkodą na drodze do zatrudnienia. W końcu brak stałego adresu i ryzyko przeniesienia w dowolnym momencie odstraszają pracodawców. Mieszkanie w hotelu stwarza również inne problemy. Przykładem może być brak możliwości zarejestrowania się do lekarza rodzinnego - opcja ta dostępna jest jedynie dla osób posiadających stały adres zamieszkania. Mieszkańcy hoteli mają prawo jedynie do opieki medycznej w nagłych wypadkach.

Kolejnym problemem, który dotyczy wszystkich Ukraińców w Szkocji, jest wiza wydawana na trzy lata, co oznacza, że wygasa ona w 2025 roku. Niemożność wyjaśnienia potencjalnemu pracodawcy lub wynajmującemu, gdzie będziesz w 2025 roku, stwarza trudności. Dlatego jesienią 2023 r. szkocki rząd opublikował strategię o nazwie "Ciepła szkocka przyszłość", która nakreśla dalsze kroki mające na celu integrację ukraińskich uchodźców. W szczególności stwierdza się w niej, że Ukraińcy będą nadal przenoszeni z hoteli do stałych miejsc zakwaterowania, a także otrzymają pomoc w nauce języka angielskiego, przedszkolach, szkołach i znalezieniu pracy, na co już przeznaczono fundusze. Szkoda tylko, że Szkocja nie może wpływać na politykę migracyjną i długoterminowe planowanie - to prerogatywa rządu Wielkiej Brytanii. Ze swojej strony rząd Wielkiej Brytanii obiecuje rozważyć rozszerzenie ukraińskich programów w najbliższej przyszłości.

‍

Atak wojsk rosyjskich na Ukrainę zmusił setki tysięcy Ukraińców do porzucenia wszystkiego i ucieczki za granicę. Polacy przyjęli Ukraińców do swoich domów i wykazali się ogromną solidarnością. To właśnie te wydarzenia stały się inspiracją do stworzenia konkursu "First to Help", którego celem jest uchwycenie tych niezwykłych historii i zebranie świadectw osób, które pomogły uchodźcom z Ukrainy.

W konkursie wzięli udział wolontariusze, dziennikarze, fotografowie, kamerzyści itp. Udokumentowane prace oceniali Marcin Wikło (dziennikarz prasowy, radiowy i telewizyjny), Arkadiusz Gołębiewski (reżyser, producent, operator i scenarzysta) oraz Bartłomiej Kosiński (fotograf reportażowy i przyrodniczy). Finał konkursu organizowanego przez Polski Instytut Wolności odbył się w Centralnym Domu Technologii w Warszawie.

Grand Prix w kategorii "Wideo" otrzymał film "Dziękuję, Polsko!", zrealizowany na zlecenie Ambasady Ukrainy w podziękowaniu Polakom za otwarcie swoich domów i serc dla milionów Ukraińców. Krótkometrażowy film opowiada historię Ukrainki, która w pierwszych dniach wojny opuściła dom i męża, by ratować swoje dzieci. To właśnie w Polsce znajduje opiekę i wsparcie, gdy zdaje sobie sprawę, że nie może już spotkać się z ukochanym mężem i straciła go na zawsze.

Irina Twerdowska, dyrektorka ds. komunikacji w Sestry.eu , która pracowała w centrum komunikacji w Ambasadzie Ukrainy w Warszawie na początku Wielkiej Wojny, weszła na scenę, aby odebrać nagrodę.

- Ta nagroda jest dla nas bardzo ważna i cenna, ponieważ od początku marca ubiegłego roku w ambasadzie powstało centrum mediów komunikacyjnych, pracujemy i staramy się pomagać ludziom. Latem 2022 roku wpadliśmy na pomysł stworzenia filmu z podziękowaniami dla Polaków za to, co zrobili dla Ukraińców. Pracowało nad tym wiele osób. Jestem bardzo wdzięczny reżyserowi Stasowi Kapralowowi, jego żonie Olenie Turbal, z którą napisaliśmy tekst, studiu produkcyjnemu ESSE, które nakręciło wideo i przekazało wszystkie emocje, a także darczyńcom, którzy nam pomogli. Ta nagroda jest teraz bardzo ważna, bo jest apelem do Polaków: otworzyliście swoje serca i domy, nie zamykajcie ich. Wojna na Ukrainie się nie skończyła. Dopóki Ukraina walczy z Rosją, wasze dzieci mogą żyć bezpiecznie. Dlatego ważne jest, abyśmy się zjednoczyli, musimy osiągnąć porozumienie dla dobra naszych dzieci - mówi Irina Twerdowska.

Grand Prix w kategorii fotografii otrzymał Darek Delmanowicz który dla organizacji Pomoc bez Granic wykonał serię zdjęć przedstawiających codzienną pracę wolontariuszy.

- Moja praca jest hołdem dla wolontariuszy, którzy pomagali i nadal pomagają ludziom przez cały ten czas. Dzięki zdjęciom historia zostanie zachowana na wiele lat dla przyszłych pokoleń. Sam często odkładałem aparat na bok, gdy ludzie potrzebowali mojej pomocy. Są chwile, kiedy nie myślisz o pięknych zdjęciach, bo widzisz, że ktoś potrzebuje prawdziwej pomocy - nieść walizkę, wspiąć się po schodach na stacji kolejowej, pomóc z dzieckiem na granicy, bo było tak wielu ludzi, którzy przyszli do nas bardzo zdezorientowani - skomentował nagrodę Darek Delmanowicza dla Sestry .

Grand Prix w kategorii "Tekst" otrzymała Neonila Pavlyuk za obserwację pracy wolontariuszy zatytułowaną "Tego nie da się przetłumaczyć".

- Niemożliwe jest pokazanie całego bólu i rozpaczy, przez które przeszli Ukraińcy. Czasami nie mogłam znaleźć słów, aby przekazać wszystko, co czułam, łzy napływały mi do oczu. W tych pierwszych dniach ludzie, nie znając języka, przychodzili i pomagali, ponieważ czuli, że tak należy postąpić. Przytulali mnie, dawali schronienie, niezbędne rzeczy, herbatę. I tak samo powinno być teraz, musimy pomagać do końca, bo wojna się nie skończyła - mówi Neonila Pavlyuk.

Opowiadanie Edyty Ihnatiuk "Nie wszyscy uciekli" o Maćku, który po ataku Rosji na Ukrainę został kierowcą konwoju humanitarnego i ryzykował własne życie, aby pomóc mieszkańcom zaatakowanego kraju, również otrzymało najwyższą nagrodę za tekst. A także historia Radosława Hojdy, który otrzymał nagrodę wraz ze swoim małym synkiem za pracę "Tommy's Volunteer Diary". Ci ludzie pomagali Ukraińcom i rejestrowali emocjonalne obserwacje z dzieciństwa najmłodszego wolontariusza: Tomka.

- Chodzi o dokumentowanie humanistycznej strony wojny: nie tylko jej okropieństw, ale także duchowego bogactwa społeczeństwa - wyjaśniał Wojciech Kaczmarczyk, organizator konkursu i dyrektor Narodowego Instytutu Wolności.

Ukraina powstrzymała zakrojoną na szeroką skalę rusyfikację pod przykrywką rządowego projektu ustawy o prawach mniejszości narodowych. 8 grudnia Rada Najwyższa przyjęła alternatywny dokument (nr 10288-1). "Za" głosowało 317 deputowanych.

Zwycięstwo językowe: za czym głosowali posłowie?

Poselski project ustawy rozszerza prawa mniejszości narodowych, ale nie dotyczy to języka rosyjskiego. Z tekstu ustawy przegłosowanej i podpisanej przez prezydenta usunięto główną "kość niezgody" — zapis o języku rosyjskim jako języku mniejszości narodowych w Ukrainie. Dlatego przyjęte innowacje dotyczące praw mniejszości narodowych w żaden sposób nie będą dotyczyły Rosjan — ani za rok, ani za pięć, ani po zakończeniu wojny. Ograniczenia pozostaną w mocy bezterminowo. Podkreślali to posłowie podczas uchwalania ustawy.

- Cieszę się, że po napięciu wokół pierwszej wersji projektu ustawy, które wywołało obawy przed rusyfikacją w Ukrainie wśród ukraińskojęzycznej społeczności, udało nam się wszystko przedyskutować i naprawić. Ostateczna wersja to projekt ustawy, który zwiększa prawa mniejszości narodowych i nie zawiera groźby ataku na język ukraiński. I cieszę się, że władze wysłuchały uwag zarówno moich kolegów parlamentarzystów, jak i przedstawicieli ruchu społecznego. Wspólnie z kolegami usunęliśmy z prawa wszystkie normy, które otwierały furtkę do rusyfikacji - powiedział Wołodymyr Wiatrowycz, jeden z 37 współautorów projektu ustawy.Posłowie różnych frakcji, zarówno prorządowych, jak i opozycyjnych, pracowali nad dokumentem po tym, jak rządowy projekt ustawy został złożony w parlamencie 24 listopada. W ciągu trzech spotkań grupa robocza szczegółowo sfinalizowała ustawę i stworzyła w rzeczywistości alternatywny dokument - mówi Wołodymyr Wiatrowycz.

- I nie jest to czyjaś chęć hajpowania, a raczej rozsądne komentarze, które nakreśliły realne zagrożenia.

Projekt ustawy nr 10288-1 znacznie rozszerza prawa mniejszości narodowych w Ukrainie, przede wszystkim w dziedzinie edukacji. Uczelnie prywatne będą mogły samodzielnie wybrać język wykładowy, który jest językiem urzędowym UE. Jednocześnie język państwowy będzie nauczany jako odrębny przedmiot. Ponadto, oprócz nauczania w języku państwowym, dopuszcza się nauczanie w języku mniejszości narodowych w odpowiednich klasach.

Ponadto, zgodnie z przyjętą ustawą, możliwe będzie rozpowszechnianie materiałów kampanii wyborczej w języku rdzennej ludności i mniejszości narodowych.

Wydawnictwa, które publikują książki w języku krymskotatarskim, a także w językach rdzennych i mniejszościowych oficjalnych języków UE, są zwolnione z obowiązkowego limitu publikacji w języku państwowym wynoszącego co najmniej 50%. Nadawcy telewizyjni nadający w językach mniejszości muszą produkować co najmniej 30% swoich treści w języku ukraińskim.

- Złotą zasadą naszej polityki wewnętrznej i zagranicznej powinno być odrzucenie wszelkich prób przeciwstawienia się ochronie praw mniejszości narodowych i ochronie języka ukraińskiego. Ponieważ język państwowy jest dla wszystkich obywateli Ukrainy, jego rozwój i ochrona nie są skierowane przeciwko mniejszościom narodowym. Podobnie ochrona mniejszości, zachowanie ich tożsamości i rozwój kultury nie są same w sobie skierowane przeciwko językowi ukraińskiemu. Nie są to rzeczy antagonistyczne, chyba że sztucznie się je takimi uczyni — mówi Taras Szamajda, ekspert ds. językowych i współkoordynator ruchu Przestrzeń Wolności.

- Alternatywny projekt ustawy z jednej strony został przyjęty zgodnie z zaleceniami Komisji Weneckiej, z drugiej strony i co bardzo ważne, chroni społeczeństwo przed potencjalnym spadkiem roli języka ukraińskiego w edukacji, mediach, wydawnictwach książkowych i usuwa zagrożenie rusyfikacji kraju, które wywołało poważne obawy — powiedziała Iryna Heraszczenko, jedna ze współautorek ustawy.

Na czym polega istota skandalu językowego i niebezpieczeństwa związane z poprzednią wersją projektu ustawy?

Ustawa o prawach mniejszości narodowych była jednym z siedmiu warunków Brukseli na drodze Ukrainy do integracji europejskiej. W grudniu ubiegłego roku parlamentarzyści zagłosowali za przyjęciem dokumentu. Jednak Komisja Wenecka skrytykowała go i odesłała do rewizji. We wrześniu parlamentarzyści zatwierdzili ustawę regulującą korzystanie z praw i wolności mniejszości. Jednak i tym razem Komisja Wenecka znalazła niedociągnięcia i opublikowała nowe wnioski dotyczące niewdrożenia przez Ukrainę wszystkich zaleceń. W listopadzie parlamentarzyści otrzymali od Gabinetu Ministrów nową wersję ustawy o mniejszościach narodowych (nr 10288), w której proponowano włączenie Rosjan.

Dokument wywołał falę nienawiści, a w społeczeństwie rozgorzała gorąca debata. Aktywiści językowi zainicjowali publiczną kampanię w mediach społecznościowych - #євроінтеграція_без_русифікації , eurointegracja bez rusyfikacji. Twierdzili, że był to przypadek masowej rusyfikacji, tylko odłożony na kilka lat. Co dokładnie by się stało, gdyby rządowy projekt ustawy został przyjęty?

➨ kanały telewizyjne i stacje radiowe nadają w języku ukraińskim tylko przez 30% czasu, a nie 80-90%;

➨ kanały telewizyjne i radiowe nadające w języku dowolnej mniejszości mogłyby od razu wypełnić 25% czasu antenowego w języku rosyjskim, a za kilka lat mogłyby działać legalnie kanały telewizyjne i stacje radiowe, których 70 procent czasu antenowego byłoby w języku rosyjskim, w tym ogólnokrajowych;

de facto wyeliminował wymóg publikowania co najmniej 50% tytułów książek w języku ukraińskim, ponieważ nie miałby on zastosowania do wydawania produktów w językach mniejszości. Księgarnie mogłyby również obejść wymóg posiadania 50% asortymentu w języku ukraińskim. Wystarczyłoby nazwać się specjalistyczną księgarnią zajmującą się realizacją praw mniejszości narodowych - i sprzedawać 100% swoich produktów w języku rosyjskim.➨wymóg publikowania co najmniej 50% tytułów książek w języku ukraińskim zostałby de facto wyeliminowany, ponieważ nie miałby zastosowania do wydawania produktów w językach mniejszości. Księgarnie mogłyby również obejść ten wymóg posiadania 50% publikacji ukraińskojęzycznych. Wystarczyłoby nazwać się księgarnią specjalistyczną, aby korzystać z praw mniejszości narodowych i sprzedawać co najmniej 100% produktów w języku rosyjskim.

Według rzecznika praw językowych Tarasa Kreminia, rządowy projekt ustawy zakwestionował funkcjonowanie języka ukraińskiego w niektórych sferach życia publicznego na terytorium Ukrainy:

- Zrównał on normy dotyczące obowiązkowego udziału książek w języku państwowym dla wydawców i dystrybutorów książek, znacznie ograniczył obecność języka państwowego w telewizji i radiu, rozszerzając preferencje na wszystkie bez wyjątku języki mniejszości narodowych. A proponowane odroczenie niektórych przepisów ustawy o języku rosyjskim o 5 lat po zniesieniu stanu wojennego nie jest wystarczającym zabezpieczeniem przed rusyfikacją.

Projekt ustawy powstawał za kulisami, jego "publiczna dyskusja" trwała zaledwie jeden dzień. W rzeczywistości proponowano nam znaczący powrót do polityki językowej z czasów Kiwałowa i Kolesniczenki. Którzy, nawiasem mówiąc, również uzasadniali ustawy rusyfikacyjne potrzebami integracji europejskiej". - Projekt ustawy zaproponowany przez rząd w rzeczywistości "zalegalizowałby" masową rusyfikację, a jedynie odroczył ją o kilka lat — powiedział Taras Szamajda.Lingwiści zaangażowani w promowanie i wspieranie języka ukraińskiego w przestrzeni publicznej podkreślili, że rządowy projekt ustawy sztucznie przeciwstawia ochronę praw mniejszości i ochronę języka państwowego.

W tym roku stolica jest pełna instalacji inspirowanych stylem życia naszych rodziców i dziadków. Na chwilę wróciły czasy, w których dzwoniło się telefonami przewodowymi ze słuchawką, oglądało pękate, czarno-białe telewizory i marzyło o jakimkolwiek samochodzie. Czasy retro, gdy dzieci bawiły się wirującymi bączkami i dekorowały choinki łańcuchami z bibuły. Dla dzisiejszych dzieci to ciekawostka. A dla nas - także nostalgia.

Największa liczba uchodźców wojennych z Ukrainy przybyła do Polski i jest zmuszona do przystosowania się do nowego środowiska, nauki języka i poszukiwania pracy. Polacy gościnnie przyjęli Ukraińców i wspierali ich od pierwszych dni pełnej inwazji Rosji na Ukrainę. Jednak w polskim społeczeństwie pojawiają się opinie, że Ukraińcy przez długi czas siedzieli na bezrobociu. Ale to nieprawda uchodźcy budują swoje życie od podstaw, pracują i napędzają polską gospodarkę.

Zasada: pomóż sobie sam/a

Anastasia Gorianska miała spokojne i stabilne życie na Ukrainie. Pracowała jako redaktorka w telewizji. Wraz z mężem marzyła o zakończeniu remontu kuchni w swoim mieszkaniu i rozwijała projekt dotyczący zdrowia psychicznego. Wojna wprowadziła duże zmiany w jej życiu. Nastia przeprowadziła się do Warszawy. "Pojechałam w samym szczycie gorączki, wzięłam jeden lub dwa ciepłe kombinezony, laptopa, dużo wody, jedzenia, lekarstw i materac. Miałam tylko 5000 hrywien. Spotkałam tu przyjaciółkę, która pomogła mi znaleźć pracę i zakwaterowanie. Polacy bardzo mi pomogli. Mieszkałam z Agnieszką przez rok, za co jestem jej bardzo wdzięczny. Przez pierwsze trzy miesiące komunikowałem się wyłącznie z Polakami. Wszyscy byli bardzo opiekuńczy". Nastii udało się nauczyć języka bez dodatkowych kursów. Dostała pracę jako asystentka w polskiej firmie architektonicznej SONITUM. Nie otrzymała żadnej pomocy od państwa. Mówi, że miała w tym swój cel. - Kierowałam się zasadą: pomóż sobie sama. Chociaż wielu moich znajomych powiedziało mi, że złożyli wnioski, a państwo pomogło niektórym osobom, niektórzy mieli trudności. Teraz wynajmuję mieszkanie, nadal pracuję jako asystentka i uczę ludzi wystąpień publicznych. Nastia rozwiodła się z mężem. Przyznaje, że nadal buduje swoje życie, ale jest to bardzo trudne psychicznie: "Uspokajam się, mówiąc: "Nastia, to jest test, który możesz zdać, wszystko jest w porządku, przeszłaś już długą drogę, od tego momentu będzie lepiej".

Utrata domu, męża, dziecka i praca przez 18 godzin dziennie

Natalia ma dwa stopnie naukowe. Na Ukrainie pracowała jako dyrektorka marketingu w prestiżowej firmie. Kiedy została schwytana do niewoli, była w ciąży. Cudem udało jej się uciec z dziesięcioletnim synem. Jej mąż jest zaginiony. Natalia przeprowadziła się do Krakowa, gdzie została przygarnięta przez polską rodzinę. - Dziś z wielkim bólem wspominam tamten czas i nie wszystko pamiętam. Kiedy wydostawałam się z ostrzeliwanego Kijowa, było strasznie. Najbardziej bałam się o swoje dzieci. Przede mną strzelano do ludzi. Najgorsze było to, że mój syn to wszystko widział. Do dziś nie wiem, jak udało nam się przeżyć. To była boża łaska. Naprawdę nie chciałam wyjeżdżać bez mojego męża. Ale on nalegał, żebyśmy wyszli. Obiecał, że pójdzie za mną. Tego samego dnia straciliśmy z nim kontakt. Okupanci zniszczyli nasz dom. Nie było dokąd wracać. Ale trzymałam się z całych sił, bo marzyłam o urodzeniu zdrowego dziecka. Jestem ogromnie wdzięczna wspaniałym Polakom, którzy udzielili mi schronienia i pomocy. Natalia miała trudny poród i niestety jej dziecko urodziło się martwe. Samą kobietę ledwo udało się uratować.

- Wciąż śni mi się nasza zmarła córeczka. Tak bardzo na nią czekaliśmy. Przez długi czas chodziłam do psychoterapeuty, ponieważ nie mogłam poradzić sobie z depresją i myślami samobójczymi. Tylko mój syn trzymał mnie przy życiu. Trochę się opamiętałam i poszłam do pracy, bo siedzenie komuś na karku nie było dla mnie. Pracowałam na 2 etaty: pierwsza zmiana w sklepie, druga jako sprzątaczka. Czasami brałam dodatkowe zlecenia i pracowałam w nocy. Pracowałam tak ciężko i długo - czasem po 18 godzin, że do dziś nie wiem, jak to się stało, że nie padłam z nóg. Dzięki temu udało mi się zaoszczędzić pieniądze i wynająć mieszkanie dla mnie i mojego syna, aby zacząć życie od nowa, niezależna od nikogo. Nigdy nie sądziłam, że będę musiała zamiatać podłogi i wykładać towar na sklepowe półki. Ale dla mnie żadna praca nie jest upokorzeniem, choć oczywiście nie lubiłem tego, co robiłam. Później, po opanowaniu języka polskiego, zacząłem szukać pracy w swojej branży. Szukałam długo i pukałam do wielu drzwi. Niektóre z nich się otworzyły. Dziś mam pracę, którą kocham i więcej czasu, który mogę spędzać z synem. Nadal płaczę w nocy, aby moje dziecko nie słyszało i modlę się do Boga, aby mój Wiktor żył, gdzieś w niewoli. Przeraża mnie myśl, że już nigdy go nie przytulę.

Przetrwałam konkurencję i próbę czasu

Olena Komczenko, graficzka, członkini Narodowego Związku Artystów Ukrainy, ilustratorka, przeniosła się do Warszawy, gdy rozpoczęła się inwazja na pełną skalę.

Swój pierwszy miesiąc w stolicy Polski wspomina jako kompletny szok i brak planów. - Siedzę na ławce w centrum Warszawy, otoczona architekturą o nieopisanym pięknie, a na środku placu jest duże, dobrze wyposażone lodowisko. Ludzie są weseli, uśmiechnięci, dzieci na łyżwach z zaróżowionymi policzkami... A my właśnie wysiedliśmy z pociągu ewakuacyjnego i patrzyliśmy na to ze łzami w oczach. Nie można było na to patrzeć - wspomina Olena. Zima 2022 roku była długa, lodowisko w centrum miasta było otwarte nawet w marcu.

Dodaje, że widziała wiele przykładów, gdy osoba, która miała określony status społeczny na Ukrainie, nie mogła znaleźć pracy w Polsce w swojej specjalności i podejmowała najcięższą pracę fizyczną: - Ale widziałam też ludzi, którzy dosłownie na moich oczach zaczęli odnosić sukcesy. Od czego to zależy? Moim zdaniem trzeba ciężko pracować, także nad sobą.

Olena jest znaną w Ukrainie artystką. Miała wiele wystaw. Pracuje również jako ilustratorka, wydano wiele książek z jej ilustracjami i okładkami. Ma ogromny dorobek twórczy, lata ciężkiej pracy przyniosły efekty - doświadczenie w pracy, współpracę ze znanymi autorami - pisarzami, których książki ilustrowała. A teraz Olena jest w zupełnie obcym kraju, w stresie, bez znajomości języka i bez planów na przyszłość.

Postanowiła spróbować tego, co robi najlepiej - zaczęła malować. Ponieważ znalazła się w Warszawie z małym plecakiem i bez ołówka, i farb, musiała wszystko kupić. Później Olena oferowała swoje prace warszawskim galeriom sztuki.

Właściciel galerii powiedział: - Pani prace są na wysokim, profesjonalnym poziomie. Ale dla mnie, jako biznesmena, najważniejsze jest to, żeby się sprzedawały. Dlatego warunek jest następujący: jeśli prace nie zostaną kupione, przerywamy współpracę, a jeśli tak, kontynuujemy. Olena nie musiała długo czekać. Bardzo szybko otrzymała odpowiedź "Będziemy kontynuować pracę". - Nie wiem, czy mogę polecić tę metodę absolutnie wszystkim artystom. Może miałam szczęście? Może skończył się okres pandemii i galerie zaczęły stopniowo wychodzić z kryzysu, pojawiła się duża liczba turystów i innych kupujących. A może zadziałało w tym przypadku moje ogromne doświadczenie i nawyk intensywnej pracy. Na szczęście wytrzymałam konkurencję i próbę czasu. Patrząc wstecz, mogę powiedzieć, że nigdy bym tego nie zrobiła, gdybym wcześniej zaplanowała przeprowadzkę, poszukiwanie pracy i mieszkania. Wszystko, co się wydarzyło, było sytuacją ekstremalną.

Dziś Olena czuje się dość pewnie w Warszawie, ponieważ ma pracę, którą kocha i dobrze nauczyła się języka dzięki różnym kursom i komunikacji z Polakami, za co jest bardzo wdzięczna.  

Ukraińcy napędzają polską gospodarkę

Ukraińcy stanowili znaczącą siłę roboczą w Polsce jeszcze przed wojną. O ile jednak przed wojną przyjeżdżali głównie zbierać truskawki, sprzątać, pracować w sklepach i opiekować się osobami starszymi, o tyle wojna zmieniła portret Ukraińca poszukującego pracy. Od początku inwazji na pełną skalę do Polski wyjechała głównie klasa średnia, a polscy pracodawcy chętnie ich zatrudniali. Ponadto, według Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE), w tym roku obywatele Ukrainy otworzyli około 14 000 firm w Polsce, prawie tyle samo co w ubiegłym roku. Ukraińcy spieszą się ze znalezieniem pracy, pomimo świadczeń socjalnych od rządu. Badanie przeprowadzone przez ARC Rynek i Opinia wykazało, że nie wszyscy Ukraińcy w Polsce są oficjalnie zatrudnieni, ale 71% utrzymuje się na własny koszt. Swoje oszczędności wydają w kraju, w którym się zatrzymali. Tylko w kwietniu ubiegłego roku Ukraińcy za granicą wydali ponad 2 miliardy dolarów, według Narodowego Banku Ukrainy.

Ukraińcy nie odbierają chleba Polakom. Biznesmen Walerij Kaczan przypomina, że stopa bezrobocia na polskim rynku pracy wynosi zaledwie 5%, co jest jednym z najniższych wskaźników w Unii Europejskiej. Jednocześnie wiele sektorów polskiej gospodarki doświadcza niedoboru pracowników. W szczególności dotkliwy jest niedobór pracowników płci męskiej. Najbardziej dotknięte są branże budowlana i motoryzacyjna, a także przemysł ciężki.

Ukraińcy są bardzo pracowici, w wielu przypadkach pracują po 10-14 godzin dziennie, 300-400 godzin miesięcznie. - Znam przypadki, w których Ukraińcy pracowali po 17 godzin dziennie. 432 godziny miesięcznie. Kiedy ktoś pracował 36 godzin z rzędu w ciągu dwóch dni - mówi Kaczan. Dodaje, że pomimo bariery językowej, Ukraińcy bardzo szybko uczą się języka polskiego i dostosowują się do lokalnego rynku pracy. Ludzie z krajów o niższej gospodarce są przyciągani do krajów o lepszej. W związku z tym niektórzy polscy specjaliści przenieśli się dalej na zachód, pozostawiając wiele wolnych miejsc pracy, które są wypełniane między innymi przez Ukraińców. Wielu ukraińskich młodych ludzi kończy polskie uniwersytety i wielu z nich nie wróci na Ukrainę, co jest bardzo smutne. - Ukraińcy, zwłaszcza młodzi ludzie, są zniesmaczeni ukraińską korupcją, która jest jednym z głównych powodów, dla których nie wracają do ojczyzny. Jest to szczególnie obrzydliwe w czasie tej barbarzyńskiej wojny - mówi Kaczan.

Pod względem wynagrodzenia, nawet płaca minimalna w Polsce jest kilkakrotnie wyższa niż na Ukrainie. Według Kaczana, w samej Polsce nie ma różnicy w wynagrodzeniach między Ukraińcami i Polakami. Zależy ono od kwalifikacji i stanowiska. Większość Ukraińców w Polsce szuka pracy, w której będzie im oferowana maksymalna liczba godzin pracy. Często proszą pracodawców o dodatkowe godziny. Polski kodeks pracy jest taki sam dla wszystkich, a pakiet socjalny dla pracowników nie różni się.

Przed wojną Ukraińcy odgrywali kluczową rolę w rozwoju polskiej gospodarki. Dziś sytuacja nie uległa zmianie. Według Mykoły Kniażyckiego, posła do parlamentu Ukrainy, przewodniczącego grupy Rady Najwyższej ds. stosunków międzyparlamentarnych z Rzeczpospolitą Polską, ukraińscy uchodźcy nadal napędzają polską gospodarkę: - Ukraińcy wpłacają do polskiego budżetu miliardy złotych. Ukraińcy są wykwalifikowaną siłą roboczą, a Polska jest nimi bardzo zainteresowana. Była zainteresowana jeszcze przed inwazją na pełną skalę. Moi polscy przyjaciele przedsiębiorcy regularnie dzwonią do mnie i proszą o znalezienie specjalistów na Ukrainie, których mogą "załatwić", aby mogli tam pracować. I nagle w Polsce pojawiło się tak wiele osób ze specjalnościami i zawodami. Jest to korzystne i potrzebne dla Polski.

Kiedy jesteśmy w konflikcie, wróg zawsze to wykorzystuje

Stosunki ukraińsko-polskie pogorszyły się po wprowadzeniu zakazu transportu ukraińskiego zboża przez Polskę. Dwustronne oskarżenia osiągnęły najwyższy poziom, gdy 19 września ukraiński prezydent Wołodymyr Zełenski powiedział na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ, że "niektórzy w Europie grają solidarnie w politycznym teatrze", zamieniając dostawy zboża w thriller, w rzeczywistości pomagając "ustawić scenę dla moskiewskiego aktora". Z powodu tej wypowiedzi Polska wezwała ambasadora Ukrainy.

Mykoła Kniażycki skomentował sytuację: - Straciliśmy wiele rynków, możliwości eksportu przez Morze Czarne i Morze Azowskie. Polska pozostała dla nas korytarzem eksportu zboża. Czy część zboża zostałaby sprzedana w Polsce? Tak. Ale muszę powiedzieć, że handel ma dwie strony. Jeśli ktoś sprzedaje zboże, jest ktoś, kto je kupuje. Kupują je firmy, które są w jakiś sposób powiązane z rządem. Być może trzeba było uporządkować sprawy na własnym rynku, z własnymi nabywcami. Jeżeli z punktu widzenia polskiego rządu działo się coś nielegalnego, to trzeba było rozmawiać, a nie doprowadzać do tego, żeby ten dialog stanął w miejscu. Niestety były też ostre wypowiedzi ze strony ukraińskiej. Wydaje mi się, że Zełenski przesadził i nie należało tak eskalować sytuacji, biorąc pod uwagę wsparcie ze strony Polski. Ale sytuacja zaostrzyła się również po polskiej stronie, ponieważ polski prezydent Andrzej Duda porównał Ukraińców do tonących. Stwierdzenie to było niefortunne, nieetyczne, ponieważ Ukraińcy nie uważają się za topielców. Następnie wezwano ambasadorów. Cała ta eskalacja jest niepotrzebna. Wszelkie spory gospodarcze można rozwiązać przy stole negocjacyjnym. Ale my sprowadziliśmy je do negocjacji między najwyższymi urzędnikami państwowymi. Wszystko to nie jest dobre dla stosunków między Ukrainą a Polską, ale nie jest krytyczne. Najważniejszą rzeczą jest teraz komunikacja.

Według Ołeksandra Antoniuka, żołnierza Sił Zbrojnych Ukrainy i konsultanta politycznego, głównym powodem pogorszenia stosunków ukraińsko-polskich były wybory parlamentarne w Polsce 15 października. Jednak zmiana rządu po wyborach w Polsce daje nadzieję na poprawę stosunków: - Sam konflikt jest sztuczny. A teraz, po wyborach, sytuacja się poprawi. Kiedy jesteśmy w konflikcie, Rosja zawsze to wykorzystuje. I to jest nasz wspólny, odległy wróg. Musimy o tym pamiętać. W tym kontekście musimy zdefiniować relacje, biorąc pod uwagę, że są one stabilne i dynamiczne, mogą się poprawiać, i pogarszać. Musimy podchodzić do tego spokojnie i pragmatycznie. Ta konfliktowa sytuacja powinna pozwolić nam na wyznaczenie czerwonych linii, poza które ani Polska, ani Ukraina nie mogą się posunąć. Inaczej nie wygramy tej wojny bez jedności i wsparcia całego cywilizowanego świata.