Ukraiński humor to forma oporu wobec grozy

Joanna Mosiej: Dlaczego Mrągowo?

W latach 90. mój mąż pracował przy renowacji tamtejszego kościoła prawosławnego. Wtedy poznał Olgę i Jana Juszczyków, rodzinę o ukraińskich korzeniach, potomków przesiedlonych w ramach akcji „Wisła”. Szybko się zaprzyjaźniliśmy. W 1997 roku przyjechałam z dziećmi na wakacje do Mrągowa, a oni odwiedzali nas w Ukrainie. Tak przez lata utrzymywaliśmy kontakt.
‍
Kiedy zaczęła się rosyjska inwazja, zadzwoniła do mnie pani Olga: „Przyjeżdżajcie, mamy dla was mieszkanie”. Nie planowałam wyjazdu – mieszkaliśmy w Krzemieńcu, w zachodniej Ukrainie. Ale zięć, który od razu zgłosił się do wojska, poprosił mnie, żebym zabrała córkę i wnuka. Tak trafiliśmy do Mrągowa.

I od razu zaczęła pani działać?

Pierwsze dwa, trzy tygodnie to był stres i chaos. Ale szybko zrozumiałam, że muszę coś robić, jakoś się przydać. Znalazłam w Mrągowie grupę Ukrainek i zaczęłyśmy działać razem. Gdy przyjeżdżały kolejne busy z uchodźcami, chodziłam po hotelach i pensjonatach, organizowałam zakwaterowanie.

Dla wielu kobiet i rodzin byłam kimś w rodzaju „mamy na obczyźnie”: szukałam noclegów, pomagałam w aptekach, zaspokajałam codzienne potrzeby. To była ogromna praca, ale wiedziałam, że jeśli nic nie będę robiła, to po prostu oszaleję. Tak powstał mały sztab kryzysowy, a później fundacja „Głos Kobiet z Ukrainy”. 

Znała pani wtedy język polski?

Bardzo słabo, ale wiedziałam, że muszę sobie poradzić. Po prostu szłam i załatwiałam sprawy. Brakowało mi słów, ale zawsze znajdowałam sposób, żeby dojść do porozumienia. To było trudne, ale działanie dawało mi siłę.

Skąd tylu Ukraińców w Mrągowie?
‍
Na początku mieszkańcy Mrągowa sami jeździli na granicę i przywozili uchodźców. Potem jedni przyciągali kolejnych – zawsze łatwiej pojechać tam, gdzie już ktoś jest. Ja organizowałam noclegi, a później chodziłam po lokalnych firmach – do Mlekpolu, Banku Żywności czy zakładów produkcyjnych – i przywoziłam mleko, jogurty, makarony, chleb.

Znajomi żartowali, że „Iryna załatwia wszystkim luksusowe warunki”. Ale to nie ja – to właściciele mrągowskich pensjonatów i hoteli otwierali swoje drzwi. Ja tylko koordynowałam. Z czasem poruszyłam nie tylko Mrągowo, ale całą sieć warmińsko-mazurskich instytucji i firm.

Na przykład przy wsparciu Caritas Diecezji Ełckiej wysłaliśmy do Ukrainy kilka TIR-ów z jedzeniem i ubraniami. Bardzo pomagali mi też lokalni działacze i samorządowcy: Związek Ukraińców w Olsztynie, Olga i Jan Juszuk, pan Jakub Doraczyński – dziś burmistrz Mrągowa, Waldemar Cybul, starosta mrągowski, i wielu innych. Podpowiadali, do kogo jeszcze się zwrócić, z kim porozmawiać, kogo prosić o wsparcie. A ja chodziłam od firmy do firmy i zbierałam pieniądze.

Ogromne wsparcie otrzymałam także od wielu lokalnych firm, między innymi Budextanu oraz Wild i jej dyrektora Mirosława Michnowicza, który przekazał naszej fundacji samochód. Dzięki temu mogłam rozwozić żywność i inną pomoc do potrzebujących rodzin. Wsparcie przyszło z tak wielu stron, że wszystkich nie jestem w stanie wymienić.

To był trudny, ale też piękny czas – widziałam, jak wielu ludzi się jednoczy, jak bardzo chcą nam pomóc.

Ogromne wsparcie otrzymałam również od Katarzyny Królik, przedsiębiorczyni z Morąga, a dziś posłanki na Sejm. Zawsze była oddana sprawom ukraińskim, wielokrotnie wyciągała do mnie pomocną dłoń.

Mam szczęście do ludzi. Teraz czuję, że jestem częścią dużej, lokalnej wspólnoty. Wszędzie – w Mrągowie, Giżycku czy Olsztynie, gdzie prężnie działa Związek Ukraińców – przyjęto mnie jak swoją i wspiera się mnie w kolejnych inicjatywach.

 Wtedy narodził się też pomysł koncertu „Odczuj Ukrainę”

Na fali entuzjazmu pomyślałam, że trzeba zrobić coś, co da ludziom – Ukraińcom i Polakom – wspólne doświadczenie. Zorganizowałam w mrągowskim amfiteatrze koncert „Odczuj Ukrainę”, podczas którego wystąpili m.in. Kalush Orchestra, zwycięzcy Eurowizji, a także Kazka i Jerry Heil. Na widowni zgromadziło się ponad trzy tysiące osób.

Do dziś pamiętam tę atmosferę: jedność, łzy, radość. Ludzie wciąż dziękują mi za to wydarzenie. Podkreślają, że w tamtym czasie było dla nich niezwykle ważne. Sama do dziś nie wierzę, że udało się to zrealizować.

Oczywiście nie zrobiłam tego sama – miałam pomoc pięcioosobowego zespołu fundacji i mojej sieci wsparcia. Bez nich to nie byłoby możliwe.
Kiedy jednak weszłam na scenę i zobaczyłam tych wszystkich ludzi – jedni płakali, inni się bawili – poczułam, że to, co robię, naprawdę ma sens.

To było piękne, podnoszące na duchu wydarzenie, które dało siłę i nadzieję zarówno uchodźcom, jak lokalnej społeczności.

 W kolejnym roku zorganizowała Pani wakacje dla tysiąca ukraińskich dzieci.

Tak, w Ostródzie zorganizowałam obóz „Dance Front” – tydzień wakacji dla tysiąca dzieci z Ukrainy. Były zajęcia, warsztaty taneczne, finał z udziałem znanych tancerzy, jak Iwona Pawłowicz i Robert Rywiński. Dzieci płakały ze wzruszenia. To było dla nich bardzo potrzebne – chwila wytchnienia od wojny. Wyjechały zachwycone.

 I jeszcze jest Pani członkinią i inicjatorką Rady Kobiet przy Urzędzie Marszałkowskim w Olsztynie. 

Tyle czasu zajmowałam się wspieraniem ukraińskich kobiet, że dobrze wiedziałam, z jakimi problemami się borykają. Większość z nich to problemy uniwersalne i nie dotyczą tylko Ukrainek – to również problemy Polek. Dlatego uważałam, że taka rada jest potrzebna.

Ilu Ukraińców mieszka obecnie w Mrągowie?
‍
W 2022 roku było ich około dwóch tysięcy, a teraz zostało może 600, 700 osób. Wielu wyjechało za pracą do Olsztyna czy Gdańska, część wróciła do Ukrainy. Najwięcej powrotów było w pierwszym roku wojny.

Dziś, po trzech i pół roku, ci którzy zostali, raczej już nie planują wyjazdu. Mają stałą pracę albo prowadzą własną działalność. Wynajmują mieszkania, a ich dzieci chodzą do lokalnych szkół.

A pani?

Uwielbiam Mrągowo. Czuję się tu, jak w domu. Nawet gdy jadę odwiedzić córkę do Ukrainy, po tygodniu tęsknię i chcę wrócić tutaj. Może to też przez moje polskie korzenie, po dziadkach.  

Czym zajmowała się Pani na Ukrainie przed 2022 rokiem?
‍
Z wykształcenia jestem psycholożką i cały czas prowadzę konsultacje online. Oprócz tego miałam studio fitness – klub dla kobiet liczący 120 członkiń, gdzie prowadziłam zajęcia fitness i pilates, treningi personalne oraz organizowałam wyjazdy rozwojowe. Równocześnie przez 15 lat prowadziłam kwiaciarnię. Zawsze kochałam kwiaty i tę twórczą energię, jaka towarzyszy układaniu bukietów.

Kiedy zrozumiałam, że raczej już nie wrócę na stałe do Ukrainy, sprzedałam kwiaciarnię. Sprzęt ze studia fitness spakowałam i przywiozłam ze sobą do Polski.

Lubię zamykać rozdziały i nie tkwić pomiędzy. To już trzeci raz, kiedy zaczynam wszystko od początku.

 A teraz czym się pani zajmuje?
‍
Pięć razy w tygodniu, wieczorami, prowadzę zajęcia pilatesu i cardio dla kobiet. Nadal mam też klientki na konsultacje online.

Ale to dla mnie za mało. Projekty fundacyjne się skończyły, życie powoli wraca do normalności i po raz pierwszy muszę poważnie pomyśleć o sobie, co dalej.

Bo wiem już, że dla innych potrafię przenosić góry. Teraz muszę znaleźć sens i stabilizację dla siebie.

Ludzie wciąż mnie zaczepiają i dziękują: „Pamiętasz, jak nam pomogłaś? Jak wsparłaś moją mamę?”. A ja nie zawsze pamiętam; wtedy działo się tak wiele.
Byłam potwornie zmęczona, ale mam też pewność, że dawałam z siebie sto procent. I jeśli miałabym jutro umrzeć, wiem, że tamten czas przeżyłam w pełni i w zgodzie ze sobą.

Odczuła już pani coraz częściej pojawiające się w Polsce nastroje antyukraińskie?
‍
Nie, ja tego nie widzę. Wszyscy ludzie, których poznałam, to osoby mądre, wspierające i rozumiejące, że Ukraińcy są dziś częścią społeczeństwa, ważnym zasobem.

Kiedy jeszcze nie było pewne, czy prezydent Nawrocki podpisze ustawę przedłużającą ochronę dla Ukraińców, lokalni przedsiębiorcy sami zaczęli załatwiać karty pobytu dla swoich pracowników. Przecież tutaj w każdej firmie pracują Ukraińcy. Co by się stało, gdyby nagle nie mogli pracować albo musieli wyjechać?

Ludzie w Mrągowie to rozumieją. Wspieramy się i szanujemy nawzajem.

Marta Rothe, znana w mediach społecznościowych jako @tojaHelga, spędziła 20 lat na emigracji. Wyjechała z Polski do Niemiec jako 19-letnia dziewczyna — nie znając języka i nie mając pojęcia, co ją tam czeka. A czekały: problemy ze znalezieniem mieszkania i pracy, dyskryminacja, a nawet przemoc. Mimo wszystko Marta stanęła na nogi, zakochała się, urodziła syna i… w końcu wróciła do Polski. Dziś aktywnie wspiera ukraińskie uchodźczynie, które — podobnie jak ona kiedyś — znalazły się za granicą i zetknęły się z nieuzasadnioną wrogością.

„Każdy dzień na emigracji to walka”

Natalia Żukowska: Co skłoniło panią do opuszczenia Polski i przeprowadzki do Niemiec?

Marta Rothe: Wyjechałam w 1999 r. Polska nie należała jeszcze do Unii Europejskiej. Właśnie skończyłam szkołę średnią. Przyjaciółka, która wtedy mieszkała w Niemczech, przyjechała na wakacje i zaproponowała, żebym pojechała z nią na lato "dorobić". Mówiła, że zna kiosk, w którym szukają sprzedawczyni, i że pomoże. Byłam młoda, odważna i ufna. Nie znałam niemieckiego, ale uwierzyłam, że "jakoś to będzie". Szybko okazało się, że rzeczywistość wygląda inaczej.Na początku nie miałam nawet gdzie spać. Przyjaciółka stwierdziła, że nie może mnie przenocować, bo jej chłopak jest temu przeciwny. Zostałam w obcym kraju bez mieszkania, pracy, pieniędzy i bez miejsca, w którym mogłabym przeczekać noc. To był bolesny początek — moment, w którym zaczęło się moje prawdziwe dorosłe życie. Nie mogłam wrócić — nie miałam za co, a poza tym nie chciałam rozczarować rodziców. Granice były wtedy trudniejsze do pokonania niż dziś: przejścia graniczne, długie kontrole, mnóstwo formalności. Postanowiłam więc zostać i walczyć.

Gdzie spędziła pani pierwszą noc?

Błąkałam się po mieście z walizką. Przyjaciółka "załatwiła" mi nocleg u starszego Niemca z sąsiedztwa, który mieszkał sam. Było mi i strasznie, i wstyd, ale nie miałam wyjścia. Spałam kilka nocy na materacu na podłodze, nasłuchując każdego dźwięku. Później przygarnęła mnie Polka — okazało się, że pochodziła z mojej Zielonej Góry. Uznałam to za dobry znak. Po kilku dniach uciekła… zabierając wszystkie moje rzeczy. Zostałam z niczym. Plusem tej historii było to, że po jej ucieczce zwolniło się jej miejsce pracy. I udało mi się je dostać.

Tak zaczęłam stawać na nogi. Poznawałam ludzi, głównie Polaków. Nie wszyscy mieli dobre zamiary. Część przyjechała do Niemiec, uciekając przed wymiarem sprawiedliwości. Trafiłam w złe towarzystwo. Zakochałam się. W tym czasie pracowałam już w innym miejscu — pomagałam Polce opiekować się dziećmi i mieszkałam w jej domu, gdzie często bywali goście. Wśród nich był ten chłopak. Zaczęliśmy się spotykać, a potem zamieszkaliśmy razem. Szczerze wierzyłam, że to miłość, że w końcu znalazłam osobę, przy której będę miała spokój i wsparcie. Z czasem dowiedziałam się, że jest poszukiwany w Polsce za poważne przestępstwo.

Pamiętam dzień, w którym wszystko się zawaliło: wrócił pijany z kolegą. Wcześniej nigdy nie pił alkoholu, ale tego wieczoru wszystko było inaczej. Wygłupiali się, śmiali, a potem mnie zaatakowali. Chwycił nóż... Nawet teraz, po tylu latach, bardzo trudno mi o tym wspominać. Chciał podciąć mi gardło i trzymał nóż przy szyi. Potem zmienił zdanie i pociął mi tylko skórę na nadgarstkach.

W ogóle w tym okresie emigracji doświadczyłam bardzo wiele zła. Poniżano mnie, molestowano, bito. Nawet policja raz bezpodstawnie mnie aresztowała. Wtedy w Niemczech traktowano Polki jak nielegalne prostytutki. Pewnego razu jechaliśmy z koleżanką i dwoma chłopakami na dyskotekę — zatrzymała nas policja. Zabrali nas na posterunek. Przeprowadzili osobistą kontrolę, przesłuchiwali przez całą noc. Sprawdzali telefony, torby, nawet kontakty w notesach. Oskarżali mnie, że jestem tu dla pieniędzy, że pracuję nielegalnie, że przekroczyłam "czarną granicę". To nie była prawda — miałam nawet bilet powrotny do Polski na trzy miesiące później, bo tyle właśnie można było przebywać w Niemczech. W końcu nas puścili, ale ten incydent pozostawił głęboki ślad. A takich sytuacji było mnóstwo.

Co było najtrudniejsze w pierwszych latach?

Najtrudniejsze było chyba to, że zupełnie nie znałam języka niemieckiego. Mimo to prawie od razu skierowano mnie do pracy przy kasie w kiosku, który był jednocześnie barem. Sprzedawano tam piwo, stały automaty do gier. Po prostu wrzucono mnie na głęboką wodę. Wtedy nie było ani internetu, ani tłumaczy w telefonie. Dlatego wszędzie chodziłam z notesem, zapisywałam każde słowo, które usłyszałam od szefa lub klientów, a wieczorem, wracając do domu, tłumaczyłam. W ten sposób uczyłam się języka — słowo po słowie, dzień po dniu, i po roku mogłam swobodnie rozmawiać po niemiecku. Jednak trudności nie wynikały tylko z języka. Przytłaczało mnie ciągłe poczucie braku bezpieczeństwa. Żyłam w strachu dzień po dniu.

Moje życie zależało od innych — od ich woli, nastroju, kaprysów. Każdy dzień był walką — o pracę, bezpieczeństwo, własną godność.

Czy rodzice wiedzieli, przez co pani przechodzi?

Prawie nie mieliśmy kontaktu. Wtedy nie było jeszcze telefonów komórkowych ani komunikatorów. Aby zadzwonić do domu, trzeba było kupić specjalną kartę telefoniczną. Dobrze pamiętam, że kosztowała 12 marek niemieckich i nie zawsze mogłam sobie pozwolić na taki "luksus". Dzwoniłam do nich z budki telefonicznej raz na kilka tygodni. Nie opowiadałam im o najgorszym — nie chciałam martwić. Może to zabrzmi dziwnie, ale mimo wszystkiego w Niemczech czułam się wolna. W Polsce było wtedy ciężko — sytuacja gospodarcza, bezrobocie, ograniczone możliwości. Jednak po czterech latach postanowiłam wrócić do Polski. Nie była to łatwa decyzja, ale czułam, że nadszedł czas, aby zacząć wszystko od nowa. Znalazłam oficjalną pracę, zrobiłam prawo jazdy i zaczęłam nowe życie.

Potem znowu wyjechała pani do Niemiec?

Tak (uśmiecha się). W Polsce początkowo miałam już wszystko mniej więcej ustabilizowane: pracę, chłopaka, wspólne mieszkanie. Po naszym rozstaniu wszystko się zmieniło. Wróciłam do rodziców i znowu poczułam się jak na rozdrożu. Wtedy odezwała się przyjaciółka i zaczęła mnie namawiać, żebym do niej do Drezna przyjechała. Wahałam się, ale tym razem znałam już język, miałam doświadczenie. Poza tym Drezno znajduje się blisko Zielonej Góry. Wydawało się, że tym razem wszystko będzie inaczej. Pojechałam. To był 2008 r.

„Czułam się jak czarna owca”

Jak tym razem przywitały panią Niemcy?

W Dreźnie zaczynałam wszystko od zera, ale już z pewnym doświadczeniem i bez wielkich oczekiwań. Mieszkałam u przyjaciółki i jej chłopaka. Pracowaliśmy w firmie logistycznej. Szef wydawał się w porządku — elegancki, zawsze uśmiechnięty. Jednak z czasem zaczęłam zauważać, że jest ciągle podekscytowany, spocony. Zaczęłam podejrzewać, że bierze narkotyki. Powiedziałam o tym przyjaciółce. Ona tylko machnęła ręką i powiedziała: "Co ty, nie wymyślaj bzdur!". Pewnego dnia do biura weszła policja kryminalna z psami. Okazało się, że szef handluje narkotykami. Kilka razy wzywano mnie na przesłuchania w celu złożenia zeznań. Na szczęście nie skończyło się to dla mnie niczym poważnym, ale stres był ogromny. Moja przyjaciółka natychmiast uciekła. Ja miałam powód, aby zostać. Musiałam uzyskać oficjalne pozwolenie na pracę w Niemczech, a do tego trzeba było przepracować rok w jednej firmie. Brakuje mi tylko trzech miesięcy. Przychodziłam więc do biura, bo miałam klucze, i siedziałam tam sama. Przestali mi płacić pensję. Urząd pracy popełnił błąd i nie naliczył mi zasiłku dla bezrobotnych. Wszystko się powtarzało: inni ludzie, inne okoliczności, ale ten sam chaos. Czasami naprawdę wydawało mi się, że po prostu przyciągam kłopoty. To właśnie one mnie zahartowały.

Co pani dodawało sił w tamtym czasie?

Poznałam świetnego kolegę geja i jego bliskich — szczerzy ludzie, którzy stali się moją "małą rodziną". W 2010 r. poznałam mojego męża, Niemca, pracowaliśmy razem w dużej międzynarodowej firmie transportowej. Zawsze żartuję, że to było "w obozie pracy". Warunki tam były bardzo surowe: nie można było nawet się śmiać, nie pozwalano sobie zrobić kawy. Pracowaliśmy po 12 godzin, bez przerwy, pod stałą kontrolą. On na magazynie, a ja w biurze. Wtedy zachorowałam na wypalenie zawodowe, a chwilę później okazało się, że jestem w ciąży. Nasz syn urodził się zdrowy, ale w czasie porodu lekarze popełnili kilka błędów, w efekcie czego musiałam przejść 11 operacji.

Wpadłam w głęboką depresję. Trafiłam do kliniki psychosomatycznej dla matek z dziećmi na trzymiesięczną terapię. Po raz pierwszy mogłam wszystko opowiedzieć: o dyskryminacji, mobbingu, ksenofobi, strachu i samotność. Dopiero kiedy nazwałam ból, zaczęłam się leczyć.

A jak przejawiała się wobec pani dyskryminacja?

Drezno leży na wschodzie Niemiec, gdzie atmosfera bywa inna niż na zachodzie. Rasizm i ksenofobia są tam niestety częstsze. W 2008 r. obcokrajowców było niewielu. Z wyglądu nie było po mnie widać, że jestem Polką, ale zdradzał mnie akcent. Najczęściej obrażano mnie, nazywając "Rosjanką". Widząc polskie tablice rejestracyjne, krzyczeli: "Wracaj do domu!". W pracy trafiały się uprzedzenia: żarty o "Polakach kradnących samochody", śmiech, gdy coś źle wymówiłam. Kiedy to spotyka cię dzień w dzień, kropla drąży skałę, a potem zamienia się w truciznę.

Osobnym tematem był mój wygląd. Wiele miejscowych kobiet w ogóle nie przywiązywało uwagi do stroju. A każda moja "zadbana" stylizacja spotykała się z dezaprobatą. Jeśli malowałam usta, mogły powiedzieć, że to "za dużo". Jeśli przychodziłam na obcasach, patrzyły krzywo, więc z czasem przestałam je nosić, bo nie chciałam za każdym razem czuć tych spojrzeń. To było strasznie wyczerpujące.

Ciągle musiałam się ograniczać — nie śmiać się głośno, nie rozmawiać po polsku przez telefon. Czułam się, jakbym cały czas próbowała wcisnąć się w ubrania, które mi nie pasowały.

A jednocześnie robiłam wszystko, aby się zintegrować. Doskonale znałam już niemiecki, słuchałam niemieckiej muzyki, czytałam niemieckie książki, oglądałam lokalne wiadomości. Czasami nawet wydawało mi się, że jestem już w połowie Niemką. Ale nie — zawsze znajdowało się coś, co przypominało mi, że jestem obca. Czasami myślę, że za te wszystkie lata, które tam spędziłam, powinnam otrzymać rekompensatę — przynajmniej moralną. Bo to, co przeżyłam, było prawdziwym sprawdzianem wytrzymałości.

Codziennie z zaciśniętymi zębami

Czy były momenty, kiedy chciała pani wszystko rzucić?

Bardzo często. Zwłaszcza w najtrudniejszych okresach, kiedy czułam się zupełnie samotna. Budziłam się bez sił, żeby wstać, ale wiedziałam, że muszę pisać wnioski, odwołania do sądu... To było życie z zaciśniętymi zębami. Płacz prawie codziennie, poczucie bezsilności. Nieraz myślałam: "Koniec, rzucam to, wyjeżdżam stąd". Ale coś mnie ciągle zatrzymywało.

Co dokładnie?

Wewnętrzna siła. Upór, żeby się nie poddać, przejść przez to i rozwiązać wszystkie problemy.

Czego najbardziej brakowało pani w Niemczech?

Rodziców i przyjaciół — ciepłego kręgu, który tworzy poczucie domu. W Niemczech czułam się obca. Tęskniłam za polską kuchnią. Wtedy, w latach 2000, w sklepach nie sprzedawano jeszcze ani polskich produktów. Wtedy sama organizowałam sobie "polskie noce". Kupowałam butelkę wina, włączałam ulubioną polską muzykę i mogłam tańczyć całą noc w mieszkaniu. To był mój sposób, aby nie zwariować z tęsknoty.

Samotność — to właśnie najbardziej mnie dręczyło. To najgorsze uczucie podczas emigracji: jakbyś żył, ale część ciebie została gdzieś tam, w domu.

Jakie były najciekawsze sposoby adaptacji? Jak opisać Pani swoje pierwsze kroki w nowym miejscu?

Nauki języka - adaptacja do nowej kultury, pojawienie się roślin pospolitych w nowym świecie. Biurokracja, w Niemczech system administracyjny jest bardziej wymagany niż w Polsce. Sprawy urzędowe dotyczące cierpliwości i sterty formularzy. Składasz wniosek - na przykład Kindergeld - i czekasz, nie wiadomo, jak to zrobić. W Polsce obowiązuje ostatni termin, pierwszego dnia instytucji i 14 dni w odpowiedzi udzielenia. W Niemczech nie ma mamy. Nie chcemy opiekować się naszymi dziećmi po wyjeździe do Polski, więc nie możemy się doczekać, aż je zostawisz. Jednocześnie mamy maszynę, którą należy zmienić, aby nie korzystać z systemu. Prowadziłam nawet działalność „Polak w Niemczech”, pomagając w sprawach urzędowych.

Co przesądziło o powrocie?

Nie planowaliśmy wyjazdu do Polski. Mój syn nawet nie znał języka polskiego — przez moją chorobę nie byłam w stanie go nauczyć. Do tego doszła nieprzyjemna sytuacja w przedszkolu: starsza wychowawczyni biła dzieci, w tym mojego syna. Zrobiłam ogromną awanturę i nasze dziecko zostało wyrzucone z przedszkola. Była to kolejna trudna sytuacja, która ostatecznie przekonała mnie, że wystarczy. Ponadto właściciel mieszkania zabronił nam trzymać psa. Nie była to drobnostka — pies jest częścią rodziny. Wtedy mój mąż zaczął szukać domu w Zielonej Górze. Zdecydowaliśmy, że spróbujemy zacząć od nowa właśnie tam.

Minęły już dwa lata od powrotu, a ja wciąż nie czuję się... częścią polskiego społeczeństwa. Rani mnie nienawiść do obcokrajowców, przestarzałe myślenie rodaków, ksenofobia. Czasami nawet mówię sobie, że nie czuję się Polką. Dla mnie ważne jest, aby otaczać się dobrymi ludźmi, z którymi można szczerze porozmawiać o życiu. Tego właśnie mi tutaj brakuje.

„Strach — najgorszy wróg integracji”

Z pani doświadczenia, kto zazwyczaj wraca z emigracji, a kto decyduje się pozostać?

Zostają zwykle ci, którzy są "zakorzenieni", mieszkają tam od wielu lat i mają dorosłe dzieci. Na Instagramie mam wiele Polek, które piszą, że nie zamierzają wracać z Niemiec do Polski, ponieważ tam dorastały ich dzieci, tam mają przyjaciół, szkoły, nawyki. Inni cenią spokój i przewidywalność — łatwiej planować wydatki, myśleć o jutrze. W Polsce zderzają się z inną mentalnością i ksenofobią, co zwiększa stres.

Ja miałam w tym sensie szczęście. Mój mąż zawsze kochał Polskę, czuje się tu dobrze. Dzięki temu łatwiej nam się dostosować — robimy to razem. On już nawet mówi po polsku, choć nie perfekcyjnie. Nasz syn komunikuje się po polsku już prawie idealnie. Jestem z tego bardzo dumna.

Jeśli chodzi o Ukrainki, to mają one inną sytuację, większość wyjechała przez wojnę. Nie wybrały emigracji. Gdyby wojna zmusiła mnie do opuszczenia kraju, też chciałabym wrócić. To naturalne.

Jakie wyzwania i możliwości mogą czekać Ukraińców po powrocie do domu?

Trudno mi wyobrazić sobie siebie na ich miejscu, ponieważ wojna niszczy nie tylko miasta, ale także ludzkie losy, relacje, wspomnienia. Po czymś takim trzeba będzie odbudować nie tylko dom, ale także siebie. Jednak jestem pewna, że powrót do domu przyniesie wielką radość. To chyba najgłębsze uczucie, jakiego może doświadczyć człowiek: powrót do miejsca, gdzie wszystko się zaczęło. Jeśli serce pragnie powrotu, warto to zrobić. Jeśli jednak czujesz się bardziej komfortowo tam, gdzie jesteś teraz, to też dobrze. Wszyscy żyjemy w swoich małych "bańkach". Ja jestem w Polsce: czasami denerwują mnie ludzie, mentalność, pewne rzeczy, ale obok mnie jest mój mąż, dziecko, rodzice — to jest moje życie.

Moim zdaniem nie trzeba być przywiązanym do kraju. Ważniejsze jest znalezienie miejsca, w którym czujesz się spokojnie, gdzie czujesz się jak w domu.

Tak, widzę różnicę i niestety nie na korzyść Polski. Tak, w Niemczech też spotkałam się z rasizmem i dyskryminacją, ale były to pojedyncze przypadki, które z czasem zniknęły. Niemcy są ogólnie bardziej tolerancyjni, spokojniej podchodzą do różnych narodowości. Natomiast w Polsce widzę straszną nienawiść do Ukraińców. Wstyd mi nawet o tym mówić. Nie mogę słuchać, jak niektórzy znajomi, koledzy z pracy źle o nich mówią, krzyczą, żeby "wracali do domu". To bolesne. Jestem przekonana, że winę za to ponoszą przede wszystkim politycy i media, którzy od lat budują strach i nieufność wobec Ukraińców. Dlatego prawie nie oglądam telewizji i nie czytam wiadomości, bo to mnie zatruwa.

W Niemczech ludzie są zupełnie inni pod tym względem — bardziej zdystansowani od polityki. Wiele inteligentnych rodzin nie ma nawet telewizorów, dzieci wychowuje się bez nich. A w Polsce jest odwrotnie: telewizja i polityka są wszędzie — w domu, w kościele, w pracy, na ulicy. To dosłownie przyprawia o mdłości. Politycy mówią, że Ukraińcy zabierają Polakom miejsca w szpitalach, otrzymują pomoc, mają przywileje. I właśnie te słowa sieją nienawiść i strach wśród ludzi. To chyba najsmutniejsze — widzieć, jak propaganda pozbawia ludzi człowieczeństwa.

Czy zdarzyło się pani wyjaśniać lub przekonywać swoich przyjaciół, że jest odwrotnie?

Zawsze reaguję. Mówię na przykład:

"A wiesz, kto mnie na początku okradł, pobił i zgwałcił w Niemczech?" . A kiedy dodaję: "Polacy!" — ludzie są zazwyczaj zawstydzeni.

Bo wtedy wyjaśniam: nie ma znaczenia, kto dokładnie. To samo można by powiedzieć o każdym narodzie. Jeśli okradł mnie Polak, to co, wszyscy Polacy tacy są? Oczywiście, że nie. I wtedy pytam: "A co złego zrobił ci osobiście jakiś Ukrainiec?" — i w odpowiedzi zazwyczaj słyszę: "Nic, ale denerwuje mnie to czy tamto". Wtedy mówię: "Więc dlaczego powtarzasz to, co usłyszałeś w telewizji?"Czasami ludzie zaczynają wspominać jakieś pojedyncze przypadki — na przykład, że sąsiedzi-Ukraińcy byli głośni, coś zniszczyli, coś ukradli. Ale zawsze staram się wyjaśnić: takie historie są w każdym kraju. Są złodzieje, są ludzie, którzy czynią zło — zarówno wśród Polaków, jak i Niemców, i Ukraińców. Nie jest to kwestia narodowości, to po prostu ludzkie zachowanie. Zawsze prowadzę takie dyskusje — spokojnie, bez emocji, ale stanowczo. I zwykle argumenty się kończą.

Jak Polacy mogą lepiej zrozumieć Ukraińców, biorąc pod uwagę, że wielu z nich samych było i jest emigrantami?

Zrozumieć, że emigracja to nie przygoda, tylko wyzwanie: nowy język, zasady, kultura, samotność i ciągłe "udowadnianie, że jest się swoim". Jeśli Polacy nauczą się empatii, szacunku i wsparcia, a nie strachu i zazdrości, to wiele się zmieni. Próbuję to wyjaśniać na różne sposoby, ale często napotykam "głuchy" mur. Kiedyś powiedziałam znajomym Polakom: "Jesteście katolikami, Bóg uczy miłości, dlaczego więc zachowujecie się inaczej?" — ale takie argumenty nie działają.

Jak reagować na hejt i prześladowania?

Najważniejsze — reagować. Jeśli dziecko słyszy w szkole: "głupi Ukraińcy" — nie można tego ignorować. Trzeba o tym mówić. Dziecko musi wiedzieć, że może zwrócić się do rodziców, którzy powinni podjąć działania: poinformować wychowawcę klasy, dyrektora, szkolnego psychologa. Milczenie tylko pogłębia problem.

Po tym, co przeżyłam, mogę powiedzieć, że to poczucie własnej godności mnie uratowało. Gdybym nie wierzyła w siebie, nie wiedziała, kim jestem, nie wytrzymałabym wielu upokorzeń, których doświadczyłam.

Ale zawsze powtarzałam sobie: "Wiem, kim jestem. Nie pozwolę się poniżać". I tego chcę nauczyć innych — nie bać się, mówić, bronić siebie. Bo wszyscy jesteśmy ludźmi. I nasze prawa są takie same, niezależnie od tego, gdzie mieszkamy.

Jaką radę dałaby pani osobom, które dopiero zaczynają życie na emigracji?

Najważniejsze jest nauczenie się języka, to kluczem do wszystkiego: do pracy, zrozumienia ludzi, poczucia bezpieczeństwa. Po drugie — chęć integracji. Ważne jest, aby nie zamykać się we własnym środowisku. Wiem, że łatwiej jest trzymać się swoich, ale warto szukać kontaktów z lokalną społecznością: zapisać się na zajęcia sportowe, kursy, koła zainteresowań, organizować wspólne imprezy. Kolejna rada — unikać tematów politycznych. Rozmawiać o życiu, rodzinie, zwykłych sprawach. Na poziomie ludzkim wszyscy jesteśmy tacy sami i właśnie to pomaga znaleźć wspólny język. A co najważniejsze — nie bój się nowego. Strach jest największym wrogiem integracji.

Na swoim Instagramie wspiera pani Ukrainki. O czym do pani piszą?

Ukrainki często do mnie piszą. Mówią, że nie chcą być za granicą, że wolałyby żyć u siebie, ale niestety nie mogą. Dzielą się swoimi przeżyciami, osobistymi historiami — jak wyjeżdżały, jak ich bliscy nie mogą się tutaj odnaleźć, jak ich dzieci są prześladowane za to, że mówią po ukraińsku.

Najbardziej porusza ich to, że okazuję im wsparcie. Bardzo często piszą, że daje im to nadzieję — że nie wszyscy ludzie są źli. Ukraińcy są szczerzy i wdzięczni, tylko niektórzy z nas, niestety, tego nie dostrzegają.

Czy kiedykolwiek żałowała pani decyzji o emigracji?

Czasem myślę, że może byłoby mi łatwiej bez tego wszystkiego. Może moje życie byłoby łatwiejsze, spokojniejsze, ale potem zatrzymuję się i rozumiem: tak miało być. Mam męża, dziecko i były też dobre chwile. Bez tego, przez co przeszłam, prawdopodobnie nie stałabym się tym, kim jestem dzisiaj.

Tak, obecnie nie wszystko jest idealne — problemy nie znikają w jeden dzień, ale czuję, że jesteśmy na dobrej drodze. Najważniejsze — jesteśmy szczęśliwi i nie żyjemy w ciągłym stresie. A najcenniejsze — jesteśmy razem. To moja definicja spokoju i wdzięczności.

Zdjęcia z prywatnego archiwum bohaterki

25 sierpnia Prezydent RP ogłosił weto do rządowej ustawy, która miała uporządkować ochronę i wsparcie dla rodzin uciekających przed wojną. Ta decyzja i towarzyszący jej język – zapowiedzi warunkowania pomocy dziecku pracą rodzica, wydłużania drogi do obywatelstwa, rozpalania na nowo sporów pamięci – nie są kwestią nastrojów, lecz zimnej kalkulacji politycznej. Uderzają w ukraińskie kobiety-uchodźczynie, w ich dzieci, w osoby starsze i chore; uderzają też w nasze szkoły, lekarzy i samorządy. Zamiast pewności, przynoszą lęk, zamiast spokoju – groźbę rozdzielania rodzin, wtórnej migracji i erozję zaufania do polskiego państwa.

Wyobraźcie sobie, że to Wy jesteście na wojnie w obronie Ojczyzny, a sąsiedni kraj traktuje Wasze żony, matki i córki jak zakładniczki polityki.

Po decyzji Prezydenta w tysiącach domów w całej Polsce nastał szok, rozgoryczenie i poczucie zawodu. Matki, które z dziećmi i chorymi rodzicami uciekły z miast i wsi obróconych w pył, dziś zadają sobie pytanie, gdzie mają teraz uciekać. Kobiety, które wybrały Polskę z miłości i zaufania, czują, że ta miłość nie została odwzajemniona.

Dziecko nie jest martwym zapisem w ustawie, a pomoc na nie przyznawana nie może być dźwignią nacisku na jego matkę. Solidarność nie jest sezonowa, nie jest modą. Jeśli jest prawdą w marcu, musi być nią także w sierpniu. Pamięć nie jest pałką. Państwo, które zamiast leczyć rany historii sięga po łatwe symbole, nie buduje wspólnoty. Państwo nie może być ulicznym teatrem. Poważne państwo wybiera odpowiedzialność, a nie polityczny spektakl: procedury, jasny komunikat, ochronę najsłabszych.

My, polskie kobiety – matki, żony, córki, siostry i babcie – mówimy wprost: nikt w naszym imieniu nie ma prawa stawiać warunków kobietom uciekającym przed wojną. Nie zgadzamy się, by ból i cierpienie ludzi potrzebujących naszego wsparcia przerabiano na paliwo sporów. Nie pozwolimy na niszczenie zaufania, na którym stoi wspólnota. To jest racja stanu i racja sumienia nas wszystkich. To mosty – a nie mury – czynią z sąsiadów sojuszników, a przewidywalne i sprawiedliwe prawo oraz język szacunku wzmacniają bezpieczeństwo Polski bardziej niż populistyczny wrzask z mównicy.

Europa, a więc także my, opowiedziała się za ciągłością ochrony cywilów uciekających przed agresją. Naszym obowiązkiem jest dotrzymać słowa. To oznacza jedno: potwierdzić publicznie, jasno i bez dwuznaczności, że rodziny, które zaufały Polsce, nie obudzą się jutro w prawnej próżni; że dziecko nie będzie karane za to, że rodzic nie ma zatrudnienia; że język władzy nie będzie dzielił ludzi na „swoich” i „obcych”. Dla dziecka i jego samotnej matki prawo ma być tarczą, a nie narzędziem wymuszania na nich lojalności i posłuszeństwa. Polityka ma być służbą, a nie widowiskiem.

Wzywamy Was, którzy stanowicie prawo i reprezentujecie Rzeczpospolitą, do przywrócenia pewności ochrony i odrzucenie słów, które piętnują zamiast chronić. Niech ustawy służą ludziom, a nie politycznym grom. Niech Polska pozostanie domem, w którym matka nie musi pytać: „Dokąd teraz?”, bo odpowiedź zawsze będzie brzmieć: „Zostań w kraju, który dotrzymuje słowa”.

To nie jest spór o prawne technikalia. To pytanie o oblicze Rzeczypospolitej. Czy będzie państwem słowa, którego się dotrzymuje – czy państwem słów rzucanych na wiatr. Czy staniemy po stronie matek i dzieci, czy po stronie strachu.

Pełna lista sygnatariuszek naszego apelu znajduje się tutaj:

‍

https://docs.google.com/document/d/135yP6XadgyRJmECLyIaxQTHcOyjOVy9Y4mgFP9klzIM/edit?tab=t.0

‍

Podpisano, polskie kobiety – matki, żony, córki, siostry, babcie:
‍

Abramowicz Marta, pisarka

Adamowicz Anna, diagnostka laboratoryjna, poetka

Aleksowska Dorota

Amirowicz Anna

Andreis Susanna

Andrulewicz Aldona 

Animucka Małgorzata matka, babcia, sąsiadka uchodźców, współpracowniczka ngs

Apalkow Anna  

Araszkiewicz Agata, Doktora nauk o literaturze, Paryż, Bruksela

Arnold - Kaczanowska Agnieszka, reżyserka, dokumentalistka

Artym Baryła Aneta

Audycka-Szatrawska Tatiana, redaktorka

Augustynek Katarzyna, aktywistka

Badowiec Bogna, lekarka - psychiatra, 

Bajda Agnieszka, kustosz

Balcerowicz Ewa, ekonomistka

Banasiak Dorota  - psycholożka 

Baranowa Anna, historyczka sztuki, krytyczka (również mama i babcia)

Baranowicz Beata

Baranowska Bożena -aktorka, pedagog, reżyser

Barańska Natalia

Barańska-Morzy Dagmara 

Barczyk Anna  adwokat

Barry Izabela Joanna, bibliotekarka, dziennikarka

Bartczak Agata

Bartkowiak Agnieszka

Bartnikowska Ewa, dziennikarka

Bartosik Ewelina, edukatorka i muzealniczka

Bastek-Balcerek Kasia 

Batko-Tołuć Katarzyna, członkini zarządu Fundacji dla Polski, przy której działa Fundusz Obywatelski im. Ludwiki i Henryka Wujców

Bator Ewa, Gdańsk

Bator Ewelina, literaturoznawczyni, Uniwersytet Warszawski 

Batorczak Anna 

Bauman Beata 

Bauman Katarzyna, nauczycielka

Bauman Magdalena 

Baumiller Anna  -scenografka

Baumiller Joanna - matka, babcia

Baumiller Katarzyna, architektka

Baumritter Anna, psychoterapeuta

Bażyńska Joanna Właścicielka wydawnictwa Poradnia K

Bączyńska Anna  matka, nauczycielka, Polka, Europejka, kobieta

Bednarczyk-Krzyżowska Dominika, aktorka Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie

Bednarek Michalina, dziennikarka Gazety Wyborczej

Berdowska Joanna 

Biała Alicja, artystka Ok

Białasiewicz Renata  córka, matka, wdowa

Bielas Katarzyna, dziennikarka

Bielska Magdalena, działaczka społeczna

Bierońska - Lach Beata, dyrektorka Ukraina! Festiwal Filmowy

Bieryłło-Białobrzeska Donata 

Bilik Justyna, scenarzystka

Bińczak Halina, dziennikarka

Bińka Anna, Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna"

Błaszczak-Banasiak Anna  - prawniczka na rzecz praw człowieka.

Błaszczyk-Warchoł Ewa, społeczniczka prawoczłowiecza

Błońska Agnieszka, reżyserka

Bochenska Anna, rencistka - polska emigrantka mieszkająca w Kanadzie

Bochińska Antonina, przedsiębiorczyni

Bogaczyk Martyna, działaczka pozarządowa, ​​Fundacji Edukacja dla Demokracji

Bogdan Ewa

Bogdanowicz Milena  radca prawna

Bogobowicz Anna

Bogucka Julia

Bogucka Lityńska Elżbieta, wdowa po Janie Lityńskim

Bogucka Teresa

Bogucka-Sakowicz Joanna, mgr filologii polskiej, neurologopeda

Boguslavska Julia, prezeska Fundacji Ukrainka w Polsce

Borkiewicz Agnieszka, germanistka, animatorka kulturalna, psycholożka 

Borowiec Magdalena, psycholog, matką 3 dzieci.

Borowska Beata 

Borzyszkowska Weronika 

Bosacka Katarzyna, dziennikarka telewizyjna

Brasławska Anna 

Brunty Agata 

Brzostowska Anna

Brzozowska Lidia, emerytka

Budzyńska Natalia, pisarka

Bujan-Żmuda Elżbieta, nauczycielka

Buncler Anna, Uniwersytet Warszawski

Bunio-Mroczek Paulina, socjolożka, UŁ

Burnat Kalina, mama, neurobiolożka

Büthner-Zawadzka  Małgorzata 

Butrymowicz Justyna, aktywistka

Byłów Katarzyna 

Capińska Ewa 

Chamienia Katarzyna  nauczycielka i aktywistka

Chantry Maria Uniwersytet Wrocławski

Chenczke Natalia 

Chęć Anna- Fundacja Świat w Naszych Rękach 

Chimiak Julia, mama, edukatorka, tłumaczka

Chmielewska Bogna pedagoga, Warszawa

Chmielewska Grażyna  historyk

Chmielewska-Szlajfer Helena

Chruślicka Barbara 

Chrzczonowicz Magdalena, redaktorka naczelna OKO.press

Chutnik Sylwia, pisarka

Chwedorczuk Sylwia, pisarka

Chylak Anna 

Chylińska Maria

Chyrowicz Urszula 

Ciepłucha J. Joanna

Cobel-Tokarska Marta

Colombier  Elżbieta 

Concejo Joanna 

Connor Marta 

Cronin Magdalena

Cwiach Lucyna

Cyran- Juraszek Karolina, matka, działaczka społeczna, trenerka i doradczyni organizacji pozarządowych 

Czarnacka Agata, filozofka polityki

Czarnkowska-Listoś  Renata, Producentka filmowa, działaczka społeczna, liderka Inicjatywy Kobiety Filmu

Czarnota Anna

Czech-Pokorska Monika

Czechmanowska Danuta 

Czeredercka Agnieszka, Ogólnopolski Strajk Kobiet

Czerska - Thomas Joanna, Radna Rady Miasta Bydgoszczy

Częścik Anna 

Czuba Beata  (wykładowczyni, matka, obywatelka)

Czudec Joanna, tłumaczka

Czwarnóg Kalina, członkini zarządu Fundacji Ocalenie

Czyż Magdalena, prezeska Fundacja Demokracja

Dagmara Siadlak Kinga, Wiceprezeska Fundacji Aktywna Demokracja

Danielewicz Justyna Matka, Polka, której los innych ludzi nie jest obojętny.

Darska Bernadetta, literaturoznawczyni, krytyczka literacka

Daszkiewicz Ewa

Dąbrowska Anna, prezeska Homo Faber

Dąbrowska Justyna, psychoterapeutka, pisarka, wieloletnia redaktor naczelna miesięcznika “Dziecko”

Dąbrowska Krystyna, poetka

Dąbrowska Paula

Dąbrowska-Kuchna Monika 

de Barbaro Natalia

Deja Agnieszka, socjolożka, wolontariuszka, Laureatka I edycji Nagrody Portrety Siostrzeństwa

Dembińska Róża

Dembska-Pierzchała Zofia

Demska-Olbrychska Krystyna 

Dereniowska Kinga, dziennikarka

Dębska Kinga, reżyserka filmowa, scenarzystka

Diaczuk Teresa  nauczycielka

Diduszko-Zyglewska Agata 

Dimitrova Cveta, psychoterapeutka

Dmochowska Katarzyna  Kobieta

Dobrowolska Izabela  - redaktorka, graficzka

Dodziuk Anna  opozycjonistka antykomunistyczna

Dolatkowska  Aleksandra

Domagała Justyna 

Domańska Julia, studentka AMUZ Łódź

Dowjat Danuta, tłumaczka

Dranikowska Anna, SNRSS

Duczmal Iwona, artystka

Duda-Olechowska Edyta, scenarzystka

Dudek Anna, dziennikarka

Dudzińska Agnieszka, Uniwersytet Warszawski

Duniewicz Anna, aktywistka, Inicjatywa “Nasz Rzecznik”, Inicjatywa obywatelska “Chcemy całego życia!”

Duralska Hanna 

Duriasz-Bułhak Justyna – pracowniczka organizacji pozarządowej

Dwilińska Katarzyna, programistka, klientka i sąsiadka Ukrainek w Polsce

Dyduch Agnieszka Lekarz psychiatra

Dymecka-Michalska Agnieszka

Dziechciarz Anna, nauczycielka

Dziekan Monika

Dzienniak-Pulina Daniela, wykładowczyni, socjolożka

Dzierzgowska Anna Natalia, nauczycielka, tłumaczka

Dzik- Makara Katarzyna 

Dziubandowska Aleksandra  

Dźwigoń Agnieszk,- zwykła Połka

Dżabagina Anna, naukowczyni, historyczka literatury

Dżon-Ozimek Beata, dziennikarka

Eichler Maria , dziennikarka w lokalnej gazecie

Ejme Agnieszka

Elbert Renata

Emilia Gołos

Engelking Anna, profesor Instytutu Slawistyki PAN

Ewart Ewa, dziennikarka, reżyserka filmów dokumentalnych

Falkowska Małgorzata, prywatna działalność gospodarcza (konsultant)

Farynowska Małgorzata, Obywatele RP

Fedas Anna , koordynatorka projektów międzynarodowych w organizacjach społecznych

Federowicz Hanna

Fiałkowska Kamila, Uniwersytet Warszawski 

Fiedler Milenia, rektorka  Szkoły Filmowej w Łodzi

Fiedorczuk Julia, pisarka, prof. UW

Fijuth-Dudek Agata, medioznawczyni

Filipkowska Monika , prawniczka, aktywistka

Filippowicz Maria, emerytka, świecka szkoła

Florianczyk Zofia 

Fomina Joanna, socjolożka, prof. IFiS PAN 

Foryś Agnieszka, praktyczka edukacji kulturalnej, autorka ""Blisko tekstu""

Frenkiel Monika

Fryczkowska Anna, pisarka

Fus Lena

Gabała Dorota

Gabryl Ewa

Gach Katarzyna 

Gajowniczek-Pruszyńska Katarzyna, adw. dr

Gałązka Alina  

Gałczyńska Alicja

Ganowicz Joanna

Ganowicz Maria, polonistka, agent ubezpieczeniowy

Gańczarczyk Iga, dramaturżka, wykładowczyni AST

Gańczarczyk Maja, tłumaczka, promotorka literatury

Gardapkhadze Katarzyna

Gawron Natalia 

Gądek Anna, artystka wizualna, rzemieślniczka teatralna 

Genow Magdalena pisarka

Geppert Beata, tłumaczka

Giejsztowt-Rzewuska  Aleksandra 

Gierak-Onoszko Joanna, pisarka

Gierat-Bieron Bożena 

Gintowt Katarzyna malarka, matka i babcia

Glosowitz Monika, UŚ, badaczka, działaczka, mama

Głowacka Anna  sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie w stanie spoczynku. 

Głowacka Anna, sędzia SO w Krakowie w stanie spoczynku

Głuska-Durenkamp Monika, dziennikarka

Gmiterek Wiesława, emerytowana bibliotekarka

Gmiterek-Zabłocka Anna, dziennikarka

Gnacikowska Wioletta 

Goerke Natasza, pisarka

Golczyńska Anna

Golczyńska Grondas Agnieszka ,prof. UŁ

Gołąb Gabriela Maria 

Gołębiowka Monika

Gołota Małgorzata, dziennikarka, reportażystka

Gorczyńska Małgorzata, UWr

Gorzecka Małgorzata  

Górecka-Granat Katarzyna 

Górniak-Dzioba Daria, radca prawny  

Grabowska Jolanta  Fundacja Nienieodpowiedzialni

Grabowsks-Urbaniak Barbara Matka i babcia, dziennikarka i tlumaczka

Graczyk Alicja  opozycja uliczna

Grad-Mizgała Anna, aktywistka, działaczka społeczna, Radna Miasta Przemyśla

Gralak Michalina 

Gregorczyk-Abram Sylwia, adwokatka, obrończyni praw człowieka

Gren Aleksandra

Grędzka Beata

Grochowiak Anetta  

Grochowska Agnieszka Polka, córka, matka

Grochowska Ewa, muzyk, edukatorka, doktorka nauk humanistycznych

Grodzka Joanna 

Grunwald Barbara, emerytka

Grygier-Kołodziejczyk Stefania - emerytowana filolożka polonistka

Grzegrzółka-Jóźwiak  Beata

Grzelak-Sarnowicz Halina  

Grzeszkiewicz-Radulska Katarzyna obywatelka

Grzybek-Osowska Joanna

Grzywacz Marta dziennikarka, autorka książek non-fiction

Gutowska-Ibbs Maria 

Gutry-Bulik Dorta - matka, nauczycielka

Guzek Anna, człowiek, jako kobieta, matka (adopcyjna) a także jako prezeska Fundacji Wsparcia i Rozwoju Rodziny "Zielone Wzgórze"

Guzik Dorota 

Guzińska Karolina

Gwiazda-Kulig Danuta

Gworek Paulina

Halfar-Bartz Anna 

Halicka Katarzyna, Fundacja Mili Ludzie,

Harris Iwona

Hartwińska Aldona, dziennikarka, wolontariuszka,

Hasiak Joanna, prawniczka, przedsiębiorczyni, matka

Helander Joanna, pisarka, fotografka, tłumaczka

Hemmerling Katarzyna, socjolożka, przedsiębiorczyni

Henzler Marta, Stowarzyszenie BORIS

Hereta Jadwiga, dziennikarka Tygodnika Zamojskiego, wolontariuszka

Herun Wiktoria, Urząd Miasta Lublin

Hirna-Budka Magdalena, lingwistka, aktywistka pracownicza, wykładowczyni Uniwersytetu Warszawskiego

Hirszfeld Aleksandra, Entuzjastki World

Hnatiuk Ola, prof. em., Uniwersytet Warszawski

Hoffman Ela

Holland Agnieszka, reżyserka filmowa

Hołoweńko Elżbieta, plastyczka, edukatorka grup senioralnych w MSN

Homel-Ficenes Kseniya, socjolożka, Uniwersytet Warszawski

Hordy Mirosława

Hryniszyn Bogna, Dyrektorka Biura Doskonałości Naukowej PAN

Hulii Marina, dziennikarka

Huszaluk Sylwia

Hybowska Małgorzata

Ilska Agata 

Iwańska Martyna, reżyserka

Jabłońska Ela

Jabłońska-Biedka Ewa, matka, babcia

Jackiewicz Jolanta, Stowarzyszenia Śląskie Perły

Jagodzińska Ewa 

Jaklewicz Karolina, artystka, wykładowczyni Politechniki Wrocławskiej

Jakóbik Irena,  emerytka

Jakubek-Lalik Jowanka, UW

Jakubowicz-Mount Tanna  psychoterapeutka

Jamroziak Emilia, Poznań

Janas Kinga

Janawa-Fyda Małgorzata  

Janc Renata 

Janczewska Maria Danuta, emerytowana nauczycielka,

Janda Krystyna, aktorka

Janiak Dorota

Janicka Katarzyna 

Janikowska Ingeborga, ekspertka ds. wspierania organizacji społecznych

Janin Zuzanna, artystka sztuk wizualnych

Janiszek  Ewa

Janiszewska Anna 

Jankiewicz Zofia 

Jankowska Hanna tłumaczka

Jankowska Renata

Janowicz-Urbaniak Hanna, psycholog

Janowska Renata  

Jaroć Danuta 

Jarosik Wanda 

Jaroszyńska Barbara  - nauczycielka

Jasikowska Joanna

Jasionowska Ola, graficzka

Jaworska-Róg Ingeborga, redaktorka 

Jesis-Polewska Joanna, prezes Zarządu

Joanna Helander, pisarka, fotografka, tłumaczka

Jończyk Joanna, emerytowana nauczycielka

Jung Leokadia, aktywistka

Jurasz Ewelina, dyrektorka Biura Wystaw Artystycznych w Krośnie, mama

Jurasz Izabela

Justa Aleksandra, aktorka

Kabara-Dziadosz Marta

Kacprzak Karolina, redaktorka

Kacprzyk Anna, psycholożka

Kaczkowska Katarzyna, urzędniczka

Kaczmarek Monika, farmaceutka

Kaczmarek-Śliwińska Monika, prof. UW, naukowczyni

Kaczyńska Diana, przedsiębiorczynia, aktywistka, mentorka

Kalarus Kinga, nauczycielka

Kalina Ochędzan Justyna 

Kalmus Bożena 

Kamińska Aneta, poetka, tłumaczka poezji ukraińskiej

Kamińska Anna

Kamińska Anna, aktywistka

Kamińska-Maurugeon Magdalena, tłumaczka

Kantorowska Aleksandra

Karasinska Aleksandra ,dziennikarka i aktywistka feministyczna

Karniol Joanna, adwokatka

Karoń Aleksandra, malarka

Karwan-Makosch Patrycja, psychoterapeutka

Kasia Katarzyna, dziennikarka

Kasica Katarzyna, reżyserka

Kasica Patrycja, adwokatka, aktywistka na rzecz poprawy równości płci 

Kasperska Joanna, aktorka, społecznik

Kawa Jolanta, prezeska Fundacji Geremka

Kaźmierczak Marta

Kądziela Katarzyna feministka, matka, babcia, emerytka

Kąkol Maria 

Keller-Hamela Maria

Kennedy Agnieszka, promotorka kultury i menedżerka artystów

Kertyczak Natalia, członkini zarządu Fundacji Edukacja dla Demokracji

Kicińska Magdalena, dziennikarka

Kietlinska Kasia 

Kijak Teresa 

Kijak Ula, reżyserka

Kijowska Olena

Kim Renata, dziennikarka

Kindler Marta, socjolożka, Uniwersytet Warszawski

Kirschke Marina, inżynier

Kisłowska Aleksandra Matka, babcia, córka, teściowa, emerytka.

Kisza Sonia pisarka

Kleczewska Maja 

Kleczkowska Ewa

Klemczak Aleksandra była nauczycielka z Poznania

Klemensowicz Magdalena, Polka, kobieta, przyzwoity zwyczajny człowiek

Klich Aleksandra, redaktorka, pisarka, menedżerka kultury

Klich-Kluczewska Barbara, historyczka, UJ

Klimaszewska Ada , aktywistka, Różowa Skrzyneczka

Klimkiewicz Jolanta 

Kloczkowska Milena, prawniczka, członkini zarządu Stowarzyszenia Homo Faber

Kluczewska Agata, działaczka na rzecz praw człowieka

Knyt Agnieszka matka

Kobierowska-Dębiec Dorota  - polonistka na emeryturze

Kocejko Magdalena, socjolożka i polityczka społeczna 

Kochnowicz-Kann Anna, pisarka, publicystka, dokumentalistka

Koczanowicz Dorota , Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych

Kolankowska Małgorzata, akademiczka

Kolwas Krystyna 

Kołodziej Joanna, nauczycielka

Kołodziejczyk Kaya - artystka choreografka

Kołtunowicz Anna, Fundacja Agory

Komorowska Anna, pierwsza dama Rzeczpospolitej Polskiej w latach 2010-2015,

Komorowska Maja, aktorka

Kondratowicz Marzanna, restauratorka

Kopeć Dorota emerytka, babcia

Kopeć-Kubit Magdalena, redaktorka, matka dwóch córek

Kopka-Piątek Małgorzata, prezeska stowarzyszenia  FemGlobal. Kobiety w polityce międzynarodowej

Kopycińska Helena Komitet Obrony Demokracji

Kordeusz-Zegadłowicz Elżbieta, psycholog, Kraków

Korolczuk Elżbieta, prof UW

Kosecka Karolina, dramaterapeutka, aktywistka w ruchu protestującym „2119”

Kosecka Katarzyna

Kosik Wiesława

Kosińska Bożena

Kosińska Iwona

Kospin Jolanta 

Kossowska Barbara, matka, babcia

Kowalcze-Pawlik Anna, nauczycielka akademicka, literaturoznawczyni, tłumaczka, matka trójki dzieci

Kowalczyk Anna 

Kowalczyk Dorota, lekarka

Kowalczyk Eliza, kobieta, matka czwórki dzieci, psychotraumatolożka i ratowniczka

Kowalska Beata, prof. UJ

Kowalska Sylwia, społeczniczka, Fundacja Autism Team, Iniacjatywa Chcemy Całego Życia

Kozioł Jolanta

Kozłowska Magdalena, wykładowczyni UW

Koźniewska Ewa, profesor, naukowczyni

Kraińska Agnieszka  edukatorka, liderka dialogu

Krajczyńska Mirosława

Krakowska Katarzyna, doktorantka, Szkoła Doktorska Nauk Społecznych Uniwersytet Łódzki

Krassowska Modlinger Elżbieta, graficzka komputerowa, działaczka społeczna

Krawczenko Elena

Krawczyk Joanna, Dyrektorka CORRECTIVE.Europe

Krawczyk Maria, psychoterapeutka, redaktorka

Krawczyk Monika

Król  Anna nauczycielka

Kruczyńska Marta 

Krupa Iwona, mam 70 lat i niezgodę w sobie dla polityki  siły

Krych Maja 

Krych Melania, reżyserka i aktywistka

Krynicka Krystyna

Krynicka Natalia

Krynska Katarzyna 

Krysztofik Olga kobieta

Krzempek Kornelia 

Krzyształowicz-Posyłek Anita 

Krzyżanowska - Mierzewska Magda, radca prawna, Gdańsk

Kubiak Katarzyna, tłumaczka

Kubicius Natalia

Kubicka Agata 

Kucharska-Dziedzic Anita Posłanka na Sejm RP X kadencji, wiceprzewodnicząca Koalicyjnego Klubu Parlamentarnego Lewicy

Kuciel-Frydryszak Joanna 

Kuczyńska Irena, dziennikarka, blogerka, emerytowana nauczycielka

Kufel Monika, prezes Fundacji Dziesięciu Talentów na rzecz Teatru BARAKAH, aktorka, scenograf

Kuik Kama, artystka i edukatorka

Kulakowska-Mróz Magda, opozycjonistka, malarka, mama i babcia

Kulczyk Dominika  

Kuligowska Danuta, Gazeta Wyborcza

Kułakowska Aleksandra, scenarzystka i reżyserka filmowa

Kuntze Paulina, pracowniczka humanitarna

Kuroń Danuta

Kurowska Anna 

Kurowska Kornelia, Fundacja BORUSSIA

Kurz Iwona, kulturoznawczyni, Uniwersytet Warszawski

Kusińska  Barbara 

Kusińska-Źrebiec  Aleksandra 

Kustra Hanna  Fundacja Ogólnopolski Strajk Kobiet, przewodnicząca Rybnickiej Rady Kobiet

Kuśnierz Bogna, aktywistka obywatelska

Kuzka Julia  

Kwaśniewska Jolanta, pierwsza dama Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1995-2005

Kwiatkowska Anna, redaktorka "Gazety Wyborczej"

Kwiatkowska Marta, prawniczka

Kwiatkowska- Jabłońska Krystyna, prezes Zarządu Fundacji im. Ireny Kwiatkowskiej

Kwiatkowska-Ratajczak Maria,  polonistka, UAM w Poznaniu

Kwiecińska Elżbieta, adiunkt, Instytut Slawistyki PAN

Kwiecińska Maria, matka trójki dzieci i babka ośmiorga wnucząt

Lach Dyba, dokumentalistka

Lalak-Szawiel Lidia 

Landsberg Ewa 

Larenta Anna - nauczycielka

Laskowska Jolanta, edukatorka

Laskowska Marzena 

Lasota-Sirghi  Aleksandra 

Lech Kasia, Associate Professor, Uniwersytet Amsterdamski

Lech-Krawczyk Małgorzata 

Legczylina Olga 

Lemańska Anna, filozof, emerytowana profesor Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Akademii Teologii Katolickiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Lempart Marta, Ogólnopolski Strajk Kobiet

Lesiak Magda, aktywistka, Komitet Obrony Demokracji

Lesiak Zuzanna, aktywistka

Lesińska Kawa Anna Warszawa Bemowo

Leszczyńska Katarzyna, tłumaczka, prezeska Stowarzyszenia na Rzecz Dialogu Tropinka

Leszczyńska Magdalena 

Leśniak Danuta ,emerytka z Gorzowa Wielkopolskiego

Lewandowicz Anna 

Lewandowska Agata, wykładowczyni UAM

Lewandowska Katarzyna, akademiczka, kuratorka , aktywistka

Lewandowska-Jagiełło Anna

Lewicka Ewa 

Lewko Grażyna psycholog

Linde-Usiekniewicz Jadwiga,  UW.

Lipczak Aleksandra, reporterka, pisarka

Lipmann Małgorzata, aktorka, wykładowczyni.

Lipska Elżbieta - lekarka, ratowniczka, pisarka

Lipska Izabelle 

Lis Renata - pisarka

Lis-Owczarek Anna 

Lisowska Katarzyna dr, literaturoznawczyni (Uniwersytet Wrocławski)

Litwinowicz Małgorzata, profesorka UW

Luberadzka-Gruca Joanna, Fundacja Polki Mogą Wszystko

Lubiniecka-Różyło Katarzyna, radna Sejmiku Województwa Dolnośląskiego

Lubińska Monika, pisarka, doktorka nauk humanistycznych

Lubowska Anna, mentorka Liderek

Lutostańska Agnieszka

Łabno-Hajduk Kamila biografka

Łach Emi, artystka

Łagowska Justyna, scenografka, reżyserka

Ławrynow Daria 

Łazar Anna 

Łazarkiewicz Magdalena, reżyserka

Łazowska Barbara 

Łazowska Dorota

Łętowska Ewa, prof., była rzecznik praw obywatelskich

Łojkowska Ewa, Akademiczka Uniwersytet Gdański

Łozińska Agnieszka 

Łozińska Kinga, Komitet Obrony Demokracji

Łuczyńska Ewa, przewodniczką, Warszawa

Łukaszewska Honorata

Łyczakowska Krystyna, architekt

Łyżwa-Sokół Beata, fotoedytorka Sestry.eu, kierowniczka działu wystaw DSH

Machińska Hanna, doktor nauk prawnych, była zastępczyni rzecznika praw obywatelskich

Maciejaszek Karolina, reżyserka, wykładowczyni Akademii Sztuk Teatralnych w Krakowie, Filii we Wrocławiu

Maciejewska-Mroczek Ewa, antropolożka, badaczka dzieciństwa

Macioszek Ivka, aktywistka

Magnuszewska Wiktoria, LexQ

Maj-Stachyra Elżbieta 

Majchrzak Jadwiga

Majczyk Joanna, akademiczka, PWr

Majewska Betty, iberystka, nauczycielka w LO

Majewska-Cieśla Elżbieta, mama i babcia, nauczycielka i aktywistka

Majorowska Magdalena 

Makarewicz Irena 

Makowiecka-Pastusiak Agnieszka , psychoanalityczka

Malinowska Maria, Krasiczyn

Malinowska Maryla 

Maliszewska-Mazek Joanna

Maloy Paulina, kierowniczka Wspólnego Sekretariatu Interreg Polska-Saksonia

Małaszuk Monika 

Małecka Urszula 

Małgorzata Komorkowska

Mańkowska Ewa 

Marczewska Marzena, wykładowczyni Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach

Marek Małgorzata

Markiewicz  Dorota 

Markowska Sylwia

Materska -Sosnowska Anna, UW, Fundacja Batorego

Maziarska Anna, aktywistka, członkini Rady Stowarzyszenia Kongres Kobiet, współprzewodnicząca Warszawskiej Rady Kobiet

Maziuk Anna, pisarka, reporterka

Mazur Elżbieta 

Mazur Maria, Rektor Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie

Mazur-Wierzańska Elżbieta

Mazuś Marta, reporterka

Mechelewska-Gryz Jolanta 

Medwedowska Maryla

Mendyk Agata, nauczycielka

Męcfal  Sylwia 

Mędza Patrycja, zastępca Dyrektora ds. Finansowych i Administracyjnych

Mękarska Anna

Mękarska Ewa

Michalik  Monika 

Michałowska Joanna

Michałowska Katarzyna 

Miecznikowska Hanna  psychoterapeutka

Miedzińska Anna, aktywistka ruchu Obywatele RP. przedsiębiorczyni

Mierzyńska Anna, analityczka, OKO.press

Mieszczak Natalia

Mieścicka-Lidderdale Anna, tłumaczka

Milczewska Anna

Milczewska Anna

Mirkes-Radziwon Anna, redaktorka, przewodnicząca stowarzyszenia Memoriał Polska

Mironowicz Izabela, urbanistka

Mirowska Weronika  - prezeska Fundacji Grand Press

Miś-Skrzypczak  Joanna

Miśkurka-Schoeneich Danuta 

Modrzejewska Jadwiga (Jagoda) 

Modzelewska-Kossowska Ewa, psychoanalityczka

Molenda Alicja Magdalena aktywistka ogólnopolski Strajk Kobiet

Molęda-Zdziech Małgorzata, prof.SGH

Molęda-Zdziech Małgorzata, socjolożka i politolożka

Mołoniewicz Katarzyna

Morawska Katarzyna, mama, aktywistka, siostra

Moroń Joanna

Mosiej Joanna, redaktorka naczelna Sestry.eu

Mosingiewicz Elżbieta, emerytka

Moskal Anna, aktorka, wykładowczyni

Moszczyńska Urszula 

Mrowińska Agnieszka 

Mróz Ewa 

Mruk Krystyna, emerytka

Mucha Romana, prezeska Fundacja Miejsce na Ziemi

Mularczyk  Anna 

Murek Weronika, pisarka

Musiał Magdalena 

Musielak Maria  - emerytowana nauczycielka

Muskała Gabriela - aktorka, dramatopisarka, scenarzystka i reżyserka

Muskała Monika, pisarka

Nagańska-Pilak Małgorzata 

Nalepka Dorota, biolożka, emerita

Narkiewicz Ewa, konserwatorka dzieł sztuki

Nawrocka-Olejniczak Paulina, dziennikarka

Nawrot Anna 

Niburska Agnieszka, menedżerka kultury i komunikacji

Niedenthal Karolina, tłumaczka

Niedźwiecka Monika  nauczycielka, aktywistka

Niedźwiedź Anna, etnografka/antropolożka kulturowa 

Niemczuk-Kobosko Magdalena, mama, córka, wychowawczyni, nauczycielka, joginka, Polka i Europejka

Niewiadomska Magdalena, bibliotekarz akademicki, tłumaczka

Niewiera Elwira, reżyserka filmowa i wolontariuszka

Niżegorodcew Anna, em. prof. UJ anglistka

Nocuń Agata

Nowacka Agnieszka

Nowak Aleksandra 

Nowak Alicja, prof. UJ

Nowak Dorota, redaktorka

Nowak Jadwiga 

Nowak Marta, dziennikarka

Nowicka-Daniel Teresa 

Noworól Maria, architektka

Nygren Dorota, dziennikarka, redaktorka

Obrocka-Ratajczak Iwona

Ochojska Janina 

Ohia-Nowak Margaret

Olczak Joanna animatorka kultury. kobieta. człowiek

Olech Joanna , pisarka

Olejnik Monika, dziennikarka

Olszewska Danuta, matematyk, redaktor

Olszewska Solange

Omąkowska Iwona  

Oponowicz Karolina, redaktorka naczelna Wydawnictwa Agora dla dzieci

Orłowska Aga, nauczycielka matematyki, złotniczka

Orłowska Anna, psychoterapeuta

Orłowska Gabriela 

Osińska Paulina, tłumaczka audiowizualna

Osipiak Beata, farmaceutka, emerytka

Osmólska Elżbieta 

Osmólska-Mętrak Anna, tłumaczka

Ostrowska Alicja  socjolożka, emerytka, mama

Ostrowska Ewa

Ostrowska Joanna, Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

Ostrożańska Dorra , trenerka biznesu, mentorka, feministka i herstoryczka

Osuch Kinga, położna

Owczarek Aleksandra 

Owczarek Hanna

Owczarek-Staśkiewicz Katarzyna, Równoważnia

Pacewicz Alicja, ekspertka edukacyjna, sieć SOS dla Edukacji

Palińska Beata, nauczycielka

Palińska Michalina, psycholożka

Pańków-Tomczak Sylwia, jako matka-Polka trójki dzieci empatyzuję z ukraińskimi uchodźczyniami i uchodźcami.

Papierska Barbara 

Paprota Małgorzata 

Pasierska Agnieszka, graficzka

Pasikowska Anna  nauczycielka

Paś Zofia, studentka

Pawlikowska Anna, Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej

Pawlukiewicz Tomecka Anna 

Pawłowska Katarzyna, dziennikarka, redaktorka

Pecul-Kudelska Magdalena, chemiczka, Obywatele RP

Petelenz Barbara, chemik, emerytka, wolontariuszka

Petrajtis-O'Neill Elżbieta, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, tłumaczka

Petrusewicz Marta  

Petrykowska Aleksandra, radczyni prawna, doktorantka i założycielka Fundacji Od Granicy do Mieszkania

Pęcikiewicz Monika, reżyserka

Pękalska Justyna, biolog, cytogenetyk. Kobieta, której nie jest obojętne jak Prezydent i rząd wypełniają swoje obowiązki

Pękalska Marta, bibliotekarz

Pękała Jolanta, społecznik, rodzina zastępcza, radna 

Piasecka Ewa 

Piasecka-Nieć Olga, Fundacja Kocham Dębniki

Piątek Maria, artystka wizualna i wykładowczyni uniwersytecka

Piechocińska Agnieszka, psycholog

Pieciul Monika

Piekarska Agnieszka 

Pierończyk Karolina 

Piersa Wanda 

Pierzak Agnieszka, obywatelka, manager w sektorze finansów

Pietraszun Marta, terapeutka zajęciowa

Pietruszczak Basia, edukatorka i autorka

Pilawska Ewa, dyrektorka Teatru Powszechnego w Łodzi, dyrektorka artystyczna Międzynarodowego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych

Pilecka-Różycka Beata

Pilska Magdalena

Piotrowska Anita, krytyczka filmowa, "Tygodnik Powszechny"

Piotrowska Joanna, prezeska fundacji Feminoteka

Piotrowska-Marchewa Monika, Instytut Historyczny UWr

Piotrowski Helena, adwokat niewykonujący zawodu

Pirogowska Ewa, wykładowca UAM, matka czworga dzieci

Plaga-Głowacka Viola, artystka, aktywistka

Plawgo Małgorzata, psycholożka, redaktorka

Pluta Karolina  pedagożka teatru, artystka społeczna

Pluta Nina, iberystka

Plutecka Małgorzata

Płachtij Pamela, scenarzystka

Podczerwińska Marta, mama trójki dzieci

Podgórna Katarzyna

Podgórska Beata  

Podkowinska Marzena

Podleśna Elżbieta, psycholożka, aktywistka

Podołowska  Agnieszka 

Polak Ewa 

Polets-Gerus Iryna, zakład Studiów Polsko-Ukraińskich, Uniwersytet Jagielloński

Połtowicz-Bobak Marta, archeolożka IA UR, uczestniczka ruchu Obywatele RP, członkini zarządu Stowarzyszenia Folkowisko

Popko Joanna, aktywistka, matka

Porada-Labuda Małgorzata, była dziennikarka

Porębska Agnieszka Maria nauczycielka języka angielskiego, szkoła językowa Kliny English Courses

Porębska Agnieszka Maria, nauczycielka języka angielskiego

Porębska Teresa Małgorzata dr nauk humanist., emeryt. wykł. UJ, Wydz. Filozof.

Poszelężna Katarzyna 

Poszepczyńska Agnieszka, nauczycielka plastyki w Szkole Podstawowej nr 11 w Warszawie

Potempa Dominika

Potępa Anna 

Potocka Masza

Prajs Aleksandra, emerytka

Praszałowicz Dorota, Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych

Preizner Joanna, wykładowczyni akademicka

Prekiel Manuela, Balonik Klub Dziecięcy Montessori, działaczka społeczna, prezeska Fundacji Przestrzeń dla Rozwoju, oraz współzałożycielka Stowarzyszenia Niepublicznych Żłobków Klubów Dziecięcych i Opiekunów Dziennych DIALOG

Prochwicz Marta 

Prokesz Katarzyna,  mama

Prot-Klinger Katarzyna, psychiatrka, psychoterapeutka

Pruchniewska Agata, aktorka, pisarka

Prusinowska Magdalena 

Pruszyńska Agnieszka  

Przegalinska-Gorączkowska Małgorzata, emerytowany nauczyciel akademicki

Przepiórkowska Danuta, tłumaczka, socjolożka

Przepiórska Agnieszka, aktorka

Przyborska Katarzyna 

Przybylska Małgorzata E.  

Przychodniak Maria  

Przychodzeń Dominika, aktywistka

Przyłucka Marcelina 

Przywara Danuta, Fundacja Helsińska

Puacz Aleksandra

Pugacewicz-Kowalska Iwona

Pustuła-Lewicka Hanna

Puto Kaja, redaktorka naczelna krytykapolityczna.pl

Pytel Ewelina, aktywistka

Quoos Maria , dyrygent

Raczkiewicz Anna 

Raczyńska Ewa , p.o. redaktor naczelnej Onet Lifestyle

Radecka Aniela 

Radek Patrycja 

Radomińska Justyna  

Radulska Michalina

Radziwiłł Katarzyna, wydawczyni

Rakiel-Czarnecka Walentyna

Rancew-Sikora Dorota, socjolożka, naukowczyni i nauczycielka akademicka

Ratajczak Magdalena 

Ratajczak Marika

Reichardt Iwona, zastępczyni redaktora naczelnego New Eastern Europe

Reiter Paulina, redaktorka Wysokich Obcasów

Rejniak-Majewska Agnieszka, badaczka, tłumaczka

Rembacka Katarzyna, historyczka i edukatorka

Rembiałkowska Agnieszka, nauczycielka, tłumaczka

Rey-Radlińska Marta

Rochowska Katarzyna 

Roczniak Dorota  

Rodak Justyna, nauczycielka

Rodowicz Agnieszka, reporterka

Rodowicz Izabella 

Rogala Ewa

Rogalska Karolina, dziennikarka

Rogucka Jagoda, emerytka

Rokosz Katarzyna 

Roman-Rawska Katarzyna, badaczka, pisarka

Romanowska Małgorzata, aktywistka, specjalistka ds. innowacji społecznych

Romanyshyn Nadija, emeryt

Romer Małgorzata,  obywatelka RP

Rosa Małgorzata nauczycielka

Rosenau Alicja, tłumaczka

Rosnowska Malgorzata

Rosochacka Henryka Pracująca seniorka, wyższe maedyczne

Rospek Beata 

Rostafińska-Hagemejer  Anna 

Rotfeld Alicja

Rottenberg Anda 

Roux-Biejat Ewa 

Rowicka Lena - Dziennik Płocki

Rozwód Karolina  

Rubin Tamara 

Rudniańska Joanna, pisarka.

Rudzisz Bożena, Warszawa

Rudzka Zyta, pisarka

Rusin Joanna  z Rzeszowa

Ruszkowska Marta, ilustratorka

Ruszpel Maja, specjalista psychoterapii uzależnień

Rut-Ratajczak Marta, matka

Ruttmar Sonia 

Rybka Koch Daria, terapeutka par i rodzin, nauczycielka 

Ryll Maria, doula

Ryłow Anna,  urzędnik sądowy

Rzączyńska Joanna, aktorka, mama

Rzeplińska Róża 

Rzeszewska Agata

Rzeźnik Krystyna 

Rzeźnikowska Anna 

Rzonca Agnieszka, redaktorka

Sabała Olga

Sacha Magdalena, wykładowczyni i tłumaczka

Sadowska Agnieszka, fotoreporter

Sadowska Lilla, redaktor naczelny portalu LCA.PL

Sadowska Małgorzata, dyrektorka artystyczna festiwalu Nowe Horyzonty. 

Sadowska Sylwia Kobieta, matka

Sadurska  Barbara 

Sajkiewicz-Kręt Małgorzata, matka trójki dzieci

Salach Agnieszka

Salak Joanna

Salonek Beata, dyrektorka biura w Instytucie Rozwoju Spraw Społecznych

Samsel Anna

Samsel-Czerniawska Elżbieta, dziennikarka.

Samsonowska Katarzyna 

Sankari Nina, wiceprezeska Fundacji im. Kazimierza Łyszczyńskiego

Sankowska-Borman Maria, adwokatka, aktywistka

Sarapata Marta 

Sarnecka Elżbieta, emerytka

Sarnecka Joanna, Fundacja na Rzecz Kultury "Walizka" i Grupa Granica

Sasnal Anka, reżyserka

Satora Patrycja, Instytut Finansów Publicznych

Sawicka Paula, Stowarzyszenia Otwarta Rzeczpospolita

Sawka Natalia, dziennikarka OKO.press

Schmidt Magdalena

Seredyńska Marta , mama, adwokatka

Seweryn Maria, aktorka, reżyserka

Siegień Paulina, dziennikarka, redaktorka

Siemaszko Beata, prezeska Stowarzyszenia No To Ci Pomogę

Sienkiewicz Hanna 

Sierańska Anna, logopedka, ekonomistka, mama.

Sikora-Masal Jolanta, matka i nauczycielka

Sikorska Grażyna, ambasador tytularna

Sikorska Magda 

Sikorska-Michalak Anna 

Sikorska-Siudek Katarzyna, lekarka, aktywistka Obywatele RP

Sińczuk Barbara, demokratka z Warszawy

Sitarska Maria, psychoterapeutka, siostra

Siwek Kama, działaczka dla klimatu

Siwek Marta

Siwko Anna, spec. d.s. zarządzania nieruchomościami i rozwoju

Ska Aleksandra, dra hab. prof. Akademii Sztuki w Szczecinie, artystka sztuk wizualnych

Skibińska Beata

Skiendziel Anna, Stowarzyszenie Szlakiem Kobiet

Skierkowska Marta, psycholożka

Skolankiewicz Łucja

Skolimowska Katarzyna, aktorka

Skowrońska Anna, wydawczyni

Skrzydło Justyna 

Skrzynska Malgorzata 

Skrzypczak Małgorzata,  psycholog

Skrzyszowska Joanna 

Sliupkas-Dyrda Elektra, biolożka, matka osoby z ASD

Sławek Maria

Sławska Agnieszka 

Słowikowska  Aleksandra

Słubik Katarzyna, prezeska zarządu

Smardzewska Teresa

Smełka-Leszczyńska Zofia, kulturoznawczyni, radna m. st. Warszawy, mama

Smoczyńska Magdalena, psycholożka, em. prof. UJ

Smolak Małgorzata, prawniczka

Smolar Anna, reżyserka teatralna,

Smoleń Maria, nauczycielka

Smolicha Barbara, psycholog 

Smulewska Ewa

Smulewska-Dziadosz Maria

Snochowska-Gonzalez Claudia, Instytut Slawistyki PAN

Sobczak  Anna 

Sobczak Justyna  Łódź koordynatorka pomocy Ukrainie w Łodzi

Sobczyńska Aleksandra, mama trójki dzieci, właścicielka agroturystyki 

Sobolewska Justyna, Polityka

Sochacka Marta, Film Expert

Sokołowska Monika  adwokatka

Sokur-Worowska Nadia, nauczycielka

Solarczyk-Konik Ewa

Soltan Teresa, artysta plastyk

Sołtysiak-Perz Aleksandra, ekspert komunikacji, córka, siostra, przyjaciółka, żona - człowiek przede wszystkim

Sowińska Agnieszka, tłumaczka

Springer Dominika, Fundacja HumanDoc

Srebrna Alicja, psychoterapeutka

Sroka Magdalena, managerka kultury

Stachura Iwona, malarka i nauczycielka

Stadniczeńko Izabela 

Stafisz Małgorzata

Stalinska Dorota

Stanislawska Ewa, nauczyciel

Stanowska Barbara  Lublin

Stańczak-Wiślicz Katarzyna, historyczka, PAN 

Stańczuk Katarzyna 

Stańczuk Kinga, nauczycielka Liceum Artes Liberales/ Fundacja School Without Borders

Stawowska Sylwia

Stec Barbara, emerytka z Warszawy

Stecko Maria

Stein Małgorzata

Stołecka Danuta, opozycjonistka antykomunistyczna

Straszewska Anna, Instytut Sztuki PAN

Strehlau Milena 

Stroińska Dorota, tłumaczka literatury

Strychalska Magdalena, rehabilitantka

Strzałkowska Anna

Strzałkowska Anna, wykładowczyni akademicka

Sufin-Jacquemart Ewa, Fundacja Strefa Zieleni

Sulej Karolina, reporterka, felietonistka Polityki, aktywistka Fundacji Kraina

Sułek Dominika

Sułek Emilia

Surmiak-Domańska Katarzyna, dziennikarka, pisarka

Suszczyńska Natalka, pisarka

Suszkiewicz Katarzyna, edukatorka

Szafraniec Monika, Komitet Obrony Demokracji

Szafranowska Katarzyna, filozofka i kulturoznawczyni

Szałańska Loreta, aktywistka Obywatele RP

Szałkowska Barbara 

Szaniawska Kacha, redaktorka

Szapiel Anna 

Szatkowska Iwa 

Szczepan Aleksandra badaczka

Szczepaniak Kamila

Szczęsna Joanna, pisarka

Szczurek Małgorzata, wydawczyni, wydawnictwo Karakter

Szczygielska-Jakubowska Agata, Gazeta Wyborcza Bydgoszcz

Szczyrek Aleksandra, studentka reżyserii Szkoły Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego w Katowicach

Szeligowska Joanna 

Szeniec Anna, emerytka

Szeptycka Alicja, aktywistka

Szewczyk Monika, dyrektorka Galerii Arsenał w Białymstoku

Szewczyk Monika, mama, siostra, córka, przedsiębiorczyni

Szklarz Teresa 

Szlachcic  Malwina 

Szlązak Ewa  

Szmel Anna, Obywatele RP

Szmyt Julia 

Sznajderman Monika, wydawczyni, pisarka, Wydawnictwo Czarne

Szoka Iwona 

Szpecht Magda, reżyserka i aktywistka

Szredzińska Renata, socjolożka, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę

Szturo-Over Maria 

Szumlicz Janina, b. dyrektor Departamentu Polityki Rodzinnej w b. Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, (emerytowana urzędniczka służby cywilnej)

Szumowska Małgorzata, Prezeska Fundacji Centrum Edukacji Niewidzialna

Szumowska-Jaskowska Roxana 

Szwat-Gyłybowa Grażyna , profesor Instytutu Slawistyki PAN

Szwed Aleksandra 

Szymańska  Jolanta

Szymańska Joanna, emerytka, działaczka pierwszej Solidarności, była doradcą wicepremiera Longina Komołowskiego.

Szymczyk Beata - Hałas, lekarka, pediatra

Szymkowiak Anna Maria, Fundacja Akceptacja

Szyniszewska Katarzyna, specjalistka ds. projektów badawczych

Śnieżyńska-Stolot Ewa

Śpiewak Ruta, mama córek, socjolożka wsi

Świątkowska Bogna 

Świercz Dorota, aktywistka

Święcka Dorota, przewodnicząca stowarzyszenia Polki Solidarnie Przystanek Freiburg

Świtek Beata

Talewicz Joanna, prezeska Fundacji w Stronę Dialogu

Taras Kasia, prof. PWSFTViT 

Tarasewicz Maria, muzyk, edukatorka, wykładowczyni uczelni międzynarodowych

Tarczyńska Elżbieta

Tatarczuk Adrianna,  nauczycielka

Tateshvili Bella, doktor nauk teologicznych, tłumaczka przysięgła języka gruzińskiego  

Tess Gołębiowska Anna, aktywistka, dziennikarka

Thieme Anna Monika, aktywistka, pracowniczka NGO

Tilszer Magdalena, wykładowczyni UW

Timofiejew-Orfinger Magdalena

Tkacz-Janik Małgorzata, śląska aktywistka feministyczna, członkini Zarządu Stowarzyszenia Kongres Kobiet

Tkacz-Sawicka Aleksandra, mama

Tłuczkiewicz Elżbieta

Tokarczuk Olga 

Tokarska Karina

Tomaszewicz Agnieszka, akademiczka, PWr

Tomaszewska Anna, Akcja Demokracja

Tomczyk Aleksandra

Tomkiewicz-Januszewska Marta, adwokatka

Toruńczyk Barbara, opozycjonistka antykomunistyczna, redaktorka naczelna Zeszytów Literackich

Tosiek Antonina, poetka, eseistka, literaturoznawczyni, badaczka kobiecej diarystyki ludowej

Tracz Magdalena, matka dwójki dzieci, rolniczka

Treder Monika 

Treit Dominika

Trojanowska Ewa, Obywatele RP

Trudnowska Ewa 

Trybuch Anna

Trybus Izabela, psychoterapeutka

Tubylewicz Katarzyna, pisarka, tłumaczka

Tutak-Goll Monika, redaktorka naczelna "Wysokich Obcasów"

Tylewska-Nowak Beata

Urbanska Monika, psychoterapeutka, producentka

Urlik Monika

Urszula Nowinska Agnieszka 

Uta Małgorzata  

Voelkel Krokowicz Ewa, Fundacja Voelkel, Concordia Design

Wachowska Judyta, akademiczka, UAM w Poznaniu.

Wachowska-Kucharska Anna, aktywistka miejska, działaczka społeczna, Poznań

Wagner Wanda, emerytowana nauczycielka

Wal Jolanta 

Waleczek Mirella, autorka "Siedmiu kobiet. Śląskie opowieści"

‍

Wałajtys Wiktoria, jestem kobietą wchodzę w dorosłość, pracuję po studiach

Wałęsa Danuta

Wancerz-Gluza Alicja, szefowa programów edukacyjnych i innowacyjnych

Waniek Katarzyna, prof. UŁ

Warchulska Agnieszka, aktorka, matka, żona, siostra, córka

Warecka Aleksandra, dziennikarka

Wasielewska Karolina, właścicielka firmy Girls Gone Tech

Waszczak Joanna

Wawrowska Danuta

Wawruszczak Halina, prezeska UTW Tęcza w Trzebnicy, emerytka, matka i babcia

Wdowczyk Agnieszka,  emerytka

Wecsile Marta

Wejbert-Wąsiewicz Ewelina 

Wejchert Dominika 

Wejcman Joanna , emerytka

Wernio Elżbieta ASP Wrocław

Westermann Barbara, tłumaczka

Widacka-Bisaga Agnieszka, historyk sztuki

Wiekiera Katarzyna 

Wielgus Justyna, reżyserka 

Wiercińska-Kazimierczuk Elżbieta 

Wierzbicka Izabela, redaktorka

Więckowska Maria, historyk, mama

Wilczek Agata, adiunkt na Uniwersytecie Śląskim, wolontariuszka

Wilengowska Joanna, dziennikarka, pisarka

Winiarska Katarzyna 

Wińska Agata

Wiro-Kiro Maria, prezes zarządu Przyjaciele Żoliborza i Bielan

Wiśniewska Aldona, nauczycielka

Witeska Małgorzata

Witeska-Młynarczyk Anna 

Witowska Izabela, opozycjonistka antykomunistyczna, aktywistka Obywatele RP

Włoch-Salamon Dominika, dr hab. profesor UJ biolożka, matka. Uchodźczynie i ich dzieci potrzebują wsparcia!

Włodarczyk Malina Julia 

Włodarska-Fabisiak Barbara, wykladowca akademicki, muzyk, matka

Włodek Ludwika, socjolożka, pisarka

Wodecka Dorota, dziennikarka Gazety Wyborczej,

Wojcieszak Irena

Wojtaczka Anna

Wojtaszewska Anna, pracownik socjalny

Wojtko Joanna

Wojtkowska Beata 

Wojtulewska Beata, emerytka

Wolfram Urszula, prezeska POPH. Podlaskie Ochotnicze Pogotowie Humanitarne

Wolińska Anna, radczyni prawna

Wolniewicz-Wrabec Justyna, aktywistka, matka, przedsiębiorca

Woydyłło-Osiatyńska Ewa 

Woyke-Polec Dorota, graficzka, wieloletnia dyrektorka artystyczna wydawnictwa Granna

Woźniak Iga, Akcja Demokracja

Woźniewska  Marta, chrześcijanka, urzędniczka, córka, siostra, żona, matka.

Wójciak Ewa , Teatr Ósmego Dnia

Wójcik Joanna, kulturoznawczyni

Wójtowicz Olga, bibliotekarka

Wroniszewska Magda, architekta

Wróbel-Górecka  Dorota 

Wróblewska Kornelia 

Wróblewska Małgorzata

Wrzaskowska Agnieszka,  psycholożka

Wrzosek Ewa, prokuratorka

Wydra Amelia

Wydrych Aśka, aktywistka prozwierzęca,

Wylon Lucyna 

Wyszogrodzka Iwona, dziennikarka, aktywistka

Zabłocka Joanna

Zacharjasz Dorota

Zachwatowicz-Wajda Krystyna

Zagajewska Maja 

Zagórska Monika, Fundusz Obywatelski im. Ludwiki i Henryka Wujców

Zając Małgorzata, badaczka i muzealniczka

Zamojska Eva, pedagożka, UAM w Poznaniu

Zano Aga, tłumaczka literatury

Zapała Joanna, psychoterapeutka, wykładowczyni akademicka

Zaręba-Piotrowicz Luiza

Zaryan Aga,  wokalistka jazzowa

Zarzycka Magda 

Zatorska Marzenna

Zazula Magdalena, matka i babka 6 wnuczek

Zdziechowska Krystyna, lekarz anestezjolog

Ziątek Agnieszka, psycholożka

Zielińska Bożenna

Zielska Musiał Katarzyna

Zientek Sylwia, pisarka

Ziętek Agata 

Ziętkiewicz Magdalena, nauczycielka, tłumaczka, aktywistka

Ziminska Jolanta  

Zińczuk Aleksandra, Wydawnictwo Warsztaty Kultury

Ziułkowska Iwona

Zmarz Koczanowicz Maria reżyserka, prof szkoły filmowej w Łodzi/

Znamirowska Magdalena 

Zowczak Agnieszka

Zowczak-Jastrzębska Krystyna, aktywistka, opozycjonistka, matka i babcia

Żmijewska Ewa,  pedagożka międzykulturowa, nauczycielka akademicka

Żmuda Julia, studentka

Żmuda Majam, studentka

Żurawel Anna, nauczycielka

Żygowska Joanna, kuratorka i badaczka sztuki dla młodych

Żytkowicz Ana

‍‍‍