„Kordian” Słowackiego: prorocze ostrzeżenie przed konsekwencjami rosyjskiej polityki dla Europy

24 lutego 2022 roku, gdy rozpoczęła się inwazja rosji na Ukrainę, nie mogłam tak po prostu patrzeć na relacje w telewizji. Następnego dnia po pracy pojawiłam się na dworcu autobusowym Warszawa Zachodnia, wiedząc, że za chwilę będą uciekać do nas osoby z Ukrainy. Na dworcu byłam niemalże codziennie przez blisko trzy miesiące. Wskazywałam drogę, tłumaczyłam rozkład jazdy autobusów, pomagałam kupić bilet, podtykałam drobne pieniądze na opłacenie za skorzystanie z WC.

Pojawiało się coraz więcej ludzi i coraz więcej zmęczenia, przerażonych twarzy, wielkich oczu, a czasem łez. Nie pytając o nic podawałam chusteczki, roznosiłam kanapki, wodę. Potem pojawiały się opowieści. O męczącej podróży z Charkowa, o pociągu jadącym w ciemności, o strachu, płonących domach. Razem z innymi osobami, które jak ja pojawiły się na dworcu, by pomagać wspieraliśmy, jak mogliśmy.
Spontanicznie, z uważnością i poszanowaniem godności na tyle, na ile mogliśmy wczuć się w sytuację wojny i ucieczki przed nią. Bo wszyscy jesteśmy ludźmi i czujemy bardzo podobnie.

Podczas któregoś wieczoru na dworcu spotkałam Ludmiłę z dwójką dzieci. Jechali do Czech, czekali na pociąg, który miał być nad ranem. Zaczęłyśmy rozmawiać. Okazało się, że są z Wołynia. Wspomniałam o tragicznej wołyńskiej historii mojej rodziny. Nie mogłyśmy się rozstać.

Obie czułyśmy ból przez to, co było kiedyś i co dzieje się teraz

Ta dworcowa historia tak bardzo uświadomiła mi, jak ważne jest wsparcie Ukrainek i Ukraińców dziś, gdy uciekają przed atakami rosjan…

Siedem osób z Mariupola, kobiety z dziećmi, z masą reklamówek i toreb z ubraniami, jedzeniem, zabawkami. Wszystko to zbierały po drodze, jadąc do Polski. Tego wieczora, gdy je spotkałam, zdałam sobie sprawę, że mój dziadek, uciekając z Wołynia z moją 3,5 letnią wtedy mamą, też mógł mieć siaty i torby ze zbieranym po drodze dobytkiem. Dziadek zdążył zabrać jedynie marynarkę. Żadnych dokumentów, żadnych zdjęć.

Zrozumiałam, że to dziś dzieje się historia, na którą mamy wpływ, nie będąc obojętnym, okazując solidarność i wsparcie.

Na historię rzezi wołyńskiej, przesiedlenia, na akcję Wisła, na to co było – nie mam wpływu. Mam poczucie obciętych korzeni, żalu i traumy. Nie wiem nawet, jak wyglądała moja babcia, nie mam jej żadnego zdjęcia. Zostałam ostatnia z tej rodziny. Czas zakończyć ten ból i w jakiś sposób utulić żal za tym, co bezpowrotnie utracone.

W moim domu rodzinnym o tej tragicznej historii usłyszałam, gdy byłam nastolatką. Moja mama na jakiekolwiek wspomnienia o Wołyniu płakała, niewiele mówiła. Wiedziałam, że była Monika (starsza siostra mojej mamy), na którą mówiono: „Musia”. Wielokrotnie słyszałam od rodziców, że miałam mieć na imię tak jak ona. Zginęła razem z babcią gdzieś koło domu. Nie zdążyły uciec.

Polscy mieszkańcy Kupowalec byli zaskoczeni napadem w piątkowe lipcowe popołudnie. Do tej pory żyli w zgodzie i wielu serdecznych relacjach z ukraińskimi sąsiadami. Były zapewnienia, że nic im nie grozi.

Podczas napadów na domostwa, rzezi, grabieży i palenia domów znaleźli się i tacy Ukraińcy, którzy pomagali w ucieczce, przeprowadzali bezpiecznie przez rzekę, dokarmiali i ukrywali polskich sąsiadów w domu czy nawet w stogu siana

Wasyl Tkaczuk, bogaty ukraiński rolnik, mimo że miał dwóch siostrzeńców w UPA, ocalił 21 osób. Do dziś nie wiadomo dokładnie, ile osób zginęło w Kupowalcach. Podawana jest liczba 130, a nawet 150 osób. Z relacji osób, które przeżyły, ze spisanych wspomnień wynika, że było tych osób mniej. Ile dokładnie – nie wiadomo.
W miejscowości nie ma masowych grobów. Ludzie byli chowani tam, gdzie ich znaleziono. Prawdopodobnie szczątki kilku osób już po wojnie przeniesiono na cmentarz w Boroczycach.

Dokładnie 82 lata i miesiąc później jadę do Kupowalec (pomiędzy Horochowem a Beresteczkiem). Administracyjnie tej wsi już nie ma. Obecnie są tam Boroczyce. Jak się okazuje, obecni mieszkańcy wciąż mówią, że mieszkają w Kupowalcach! Dzięki szkicowi wioski z 1943 roku, stworzonemu kilkanaście lat temu, udało mi się odnaleźć miejsce, gdzie stał dom babci i gdzie urodziła się moja mama. Dziś jest tam pole ziemniaków, które uprawia ktoś ze wsi obok. Przy zjeździe z szosy w stronę, gdzie stał dom, rośnie wielki klon. Piękne drzewo. Przytuliłam się do niego. Niemy świadek historii. Tak naprawdę chciałam utulić i przytulić babcię, Musię, moją nieżyjącą od 20 lat mamę i dziadka, który zmarł w latach 80. Było piękne sierpniowe, gorące popołudnie, z pięknym światłem i suchą ziemią. Chciałam chodzić po tym polu ziemniaków. Schylałam się i co rusz znajdywałam kawałeczki cegieł, a nawet skorupki ceramiki. Nie mieści mi się w głowie do teraz, że to mogą być rzeczy z tamtych lat. Jak to? Tak po prostu tu leżą, są zaorane, rozkopywane, przekopywane i znowu zaorane. Tam też mogą być szczątki, kości zabitych mieszkańców Kupowalec, w tym mojej babci i Moniki.

Osoby kręcące się po polu wzbudziły ciekawość niektórych obecnych mieszkańców. Na rowerze podjechała Ludmiła, zaraz po niej Pawło. Zaczęliśmy rozmawiać o tym, co ja tu robię, że babcia, że moja mama i ta straszna historia, i że przyjechałam zobaczyć to miejsce. Pawło przypomniał sobie, że przecież w domu ma mapę z przedwojennym powiatem horochowskim, gdzie są i Kupowalce. Wrócił z mapą i ze swoją 70-letnią mamą. Baba Liubow, będąc dzieckiem, słyszała o tym, co się tu wydarzyło, że we wspomnieniach starszych pojawiała się historia o znalezionych szczątkach młodej kobiety z jasnym warkoczem. Nie ma już ludzi, którzy pamiętają tamte czasy. Są opowieści o Polakach, którzy przeżyli i pojawiali się co jakiś czas, wspominając życie do czasów tego tragicznego lipca – czy po to, by zapalić znicz pod krzyżem upamiętniającym te tragiczne wydarzenia i osoby, które zginęły.

Zapytałam Babę Liubow i Ludmiłę o ich stosunek do ekshumacji, do szukania tu, w tej ziemi, szczątków pomordowanych polskich mieszkańców tej wsi. Dodałam, że nie chcę szukać sprawców, dochodzić tego, kto to zrobił i jak się nazywał. To mi nic nie da. Chciałabym móc pochować moich bliskich. Kompletnie nie wiedziałam, czego mogę się spodziewać. Usłyszałam, że jeżeli tego potrzebuję i tak czuję, to powinnam to zrobić, że prawo do pochówku jest ważne i każdemu się należy. Wszyscy mieliśmy łzy w oczach.

W tym wszystkim pojawiły się też słowa, że skoro moja babcia i mama tu żyły, to ja jestem stąd. To ty jesteś nasza! To wszystko działo się, gdy siedzieliśmy wspólnie na trawie, przed miejscem, gdzie stał dom babci, gdzie poczęstowano nas pysznymi pomidorami, kiełbasą, chlebem i marynowanymi, przepysznymi borowikami. Rozmawialiśmy o tym, że dziś nie powinno być miejsca dla nienawiść, śmierć, wojny.

Że mamy trudną wspólną historię, że to było, a ważne jest to, co dziś. Usłyszałam po raz kolejny i kolejny, że Polacy tak pomogli i pomagają Ukraińcom, że czują wdzięczność i że dziś jesteśmy razem. Czuję tak samo

Trudno było wyjeżdżać z Kupowalec. Jechałam tam z obawami, także o to jak, to wszystko dźwignąć. Odnalazłam tam spokój, piękne promienie słońca, zieleń i pola. Patrzyłam na horyzont, gdzie w zbożu ukrywali się ci, którym udało się uciec. Przeszłam do stacji kolejowej, która była miejscem schronienia, i drogi do Horochowa, skąd drogi wielu osób prowadziły do Polski. Poczułam ulgę. Poczułam, że wróciłam do siebie. Poczułam, że to są moje Kupowalce, że chcę tam wrócić. Przebaczyłam.

„Ciągle myślę o Kupowalcach, o tych polach, o drodze, o słońcu i świetle, o zapachu ziemi… Czułam się tam dobrze i chciałam siedzieć pod tym wielkim klonem, a potem chciałam przekopywać ziemię rękami i to było jak szukanie bliskich, szukanie śladów” – napisałam do Baby Liubow. Odpowiedziała mi: „Jeśli chcesz i możesz, to przyjeżdżaj do nas. Mam wrażenie, że jesteśmy jak rodzina, Agniesiu”.

‍

A to dopisek na koniec: szanując decyzję Ukraińskiej komisji językowej dopuszczającej możliwość pisania słowa rosja z małej litery - zastosowałam także tą zasadę w moim tekście.

‍Zdjęcia z prywatnego archiwum

Dom Ukraiński w Przemyślu to miejsce, o którym nie wspomina się podczas turystycznych wycieczek po mieście. W ciągu ostatnich kilku lat byłam na paru takich wycieczkach i za każdym razem zauważałam, że lokalni przewodnicy pomijają kwestię Ukraińców, choć są oni jedną z kluczowych społeczności w mieście. Społecznością, która pozostawiła po sobie dziesiątki architektonicznych i historycznych artefaktów.

Ponadto ukraińska społeczność Przemyśla jest często określana przez miejscowych jako „prawosławna”, choć nie jest to określenie precyzyjne. W latach 60. XIX wieku, kiedy Przemyśl zaczął się dynamicznie rozwijać dzięki budowie fortecy [Twierdza Przemyśl, podówczas trzecia największa twierdza w Europie – red.], mieszkało tu zaledwie 10 tysięcy osób. Do 1910 roku liczba mieszkańców wzrosła do 56 tysięcy. Wśród nich 12,3 tys. było Ukraińcami, w większości wyznania grekokatolickiego.

Dom Ukraiński stoi w centrum miasta, przy ulicy Kościuszki 5. Ten modernistyczny budynek wzniesiono w latach 1903-1904 z inicjatywy dr. Teofila Kormosza, prawnika i członka lokalnej społeczności ukraińskiej. Ihor Horkiw, obecny kierownik Domu Ukraińskiego, wyjaśnia, jak i dlaczego to miejsce stało się dla Ukraińców kluczowe.

Niebo nie tak niebieskie, trawa nie tak zielona

Halyna Halymonyk: Z tego, co wiem, historia Pańskiej rodziny jest bezpośrednio związana z historią Domu Ukraińskiego w Przemyślu. I w pewnym stopniu odzwierciedla historię wielu Ukraińców, którzy mają swoje korzenie na południowo-wschodnich ziemiach Polski.

Ihor Horków: Rodzina moich dziadków została deportowana podczas akcji „Wisła”, którą przeprowadzono pod hasłem „ostatecznego rozwiązania problemu ukraińskiego w Polsce” – w ramach porozumienia między komunistycznymi rządami ZSRR i Polski – wraz ze 150 tysiącami innych Ukraińców z Łemkowszczyzny, Chełmszczyzny, Nadsania i Podlasia. Wcześniej, bezpośrednio po II wojnie światowej, około pół miliona Ukraińców zostało deportowanych z terenów dzisiejszej południowo-wschodniej Polski do sowieckiej Ukrainy, z której w przeciwnym kierunku wywieziono większość ludności polskiej. W 1947 roku kolejnych 150 000 Ukraińców zostało deportowanych do zachodniej i północnej części Polski, na tak zwane „ziemie odzyskane”.

W ten sposób prokremlowski rząd komunistycznej Polski chciał wymazać ukraińską tożsamość i spolonizować Ukraińców. Surowo zabroniono im powrotu na ziemie, które były ich ojczyzną

Jednak na zachodnich ziemiach Polski nie widzieli dla siebie przyszłości, bo nie było tam „ukraińskiego życia”: żadnej grupy teatralnej, żadnego czasopisma, żadnej cerkwi, żadnej szkoły. Czasami dotarcie do najbliższej cerkwi zabierało cały dzień – a po dwugodzinnym nabożeństwie kolejny dzień upływał im na wędrówce powrotnej.

Ukraińcy to naród bardzo przywiązany do ziemi. W nowym miejscu wszystko było dla nich inne: niebo nie tak błękitne, trawa nie tak zielona, słońce nie grzało tak mocno.

Mimo zakazu, szukali sposobu, by wrócić do domu. Przemyśl, w którym były Dom Ukraiński i cerkiew, stał się dla nich mitycznym miastem, dającym nadzieję na odrodzenie ukraińskiego życia społecznego. Zaczęli więc tam napływać, ukradkiem albo podstępem, i meldować się w okolicznych wsiach. By poczuć ducha „ukraińskiego życia”.

Czy ta idea przyświecała budowie Domu Ukraińskiego w Przemyślu?

W czasie gdy on powstawał, w całej Galicji był boom na wznoszenie takich domów. Ukraińcy budowali domy ukraińskie, Polacy – polskie. Ludzie chcieli się jednoczyć, ale w odrębnych społecznościach. Ukraińcom zajęło to dużo czasu, dlatego ich dom w Przemyślu powstał znacznie później niż inne. Został zbudowany ze zbiórek lokalnej społeczności i okolicznych wsi, które były w większości ukraińskie, a także przy wsparciu ukraińskiej diaspory.

Ten dom miał stać się symbolem zmartwychwstania Ukrainy-Rusi, która powstanie jako niepodległe państwo na mapie Europy. Nawet kopułę zbudowano, jak dla cerkwi. Fasada została ozdobiona niebieskimi i żółtymi ornamentami, a w sali teatralnej są ornamenty odnoszące się do różnych regionów Ukrainy.

Społeczność ukraińska w Przemyślu miała rozwiniętą świadomość obywatelską i ukraińskocentryczną mentalność. W odrodzeniu ukraińskości Przemyśl odegrał niezwykle ważną rolę. To tu po raz pierwszy wykonano pieśń „Ukraina jeszcze nie umarła”, która później stała się hymnem państwowym, a we wsi pod Przemyślem urodził się i został pochowany kompozytor Mychajło Werbycki. Iwan Franko recytował tu zaś swój proroczy poemat „Mojżesz”.

9 i 10 marca, czyli w urodziny i imieniny Tarasa Szewczenki, ukraiński biznes w Przemyślu wprowadził dni wolne, które wypełniały wydarzenia kulturalne i edukacyjne

Nic dziwnego, że Ukraińcy w Polsce, których prokremlowscy komuniści chcieli pozbawić tożsamości, szukali miejsc, gdzie mogliby poczuć się Ukraińcami bez strachu, gdzie byłoby „ukraińskie życie”.

Co w tym czasie działo się z Domem Ukraińskim w Przemyślu?

W 1947 r. cały majątek społeczności ukraińskiej, podobnie jak majątki innych społeczności, został znacjonalizowany. Po śmierci Stalina zaczęła się w Polsce odwilż. W 1956 r. rząd komunistyczny przyznał mniejszościom narodowym prawo do tworzenia własnych stowarzyszeń. Białorusini, Ukraińcy i inne mniejszości miały po jednym takim stowarzyszeniu.

Tyle że Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne było w pełni nadzorowane przez polskie władze komunistyczne: donosy, kontrola wypowiedzi i poglądów. Jednak, nawet działając w tej formie, pomogło ono Ukraińcom ożywić swoją społeczność – głównie dzięki działalności kulturalnej. Była grupa teatralna, było pismo „Nasze Słowo” i centrum języka ukraińskiego.

Przez lata społeczność ukraińska w Przemyślu apelowała do lokalnych władz o zwrot budynku, lecz bezowocnie. Przez trzy pokolenia, by zachować budynek, wynajmowano część pomieszczeń. Na początku to był jeden pokój, potem dwa, trzy, sala teatralna … Ukraińcy dbali o ten dom, starali się ocalić go od zniszczenia i zapomnienia.

1 procent kosztów, 100 procent tożsamości

Pamięta Pan dzień, w którym po raz pierwszy przyszedł do Domu Ukraińskiego?

Urodziłem się w północnej Polsce, ale moja rodzina dużo słyszała o Domu Ukraińskim w Przemyślu. Rodzice dbali o to, bym miał świadomość, że jestem Ukraińcem, obywatelem polskim ukraińskiego pochodzenia. W domu mówiliśmy po ukraińsku, chodziłem do ukraińskiej szkoły. Dlatego zawsze czułem szczególny związek z tym miejscem, a przeprowadzka do Przemyśla była dla mnie świadomą decyzją.

Zawsze chciałem zobaczyć ten dom. Stało się to w 2007 roku. Wtedy Dom Ludowy został rozdzielony na mieszkania komunalne i zamieniony w publiczną toaletę. Stan był okropny.

Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne istniało do 1989 roku. Zostało zlikwidowane z powodu bliskich związków z reżimem komunistycznym i zastąpione przez Związek Ukraińców w Polsce. Zgodnie z polską ustawą mniejszościami narodowymi są te mniejszości, które mieszkają w Polsce co najmniej od 100 lat.

A Ukraińcy byli we wschodniej Polsce zawsze. Całkowita ich asymilacja była i jest niemożliwa, o czym świadczy m.in. to, że w spisie powszechnym z 2011 roku ukraińską tożsamość narodową zadeklarowało więcej osób niż w spisie z 2002 roku

Porozumienie w sprawie przekazania budynku udało się osiągnąć dopiero w 2011 roku: Związek Ukraińców w Polsce odkupił go od gminy za symboliczny 1 procent wartości. Decyzja ta wiązała się ze zwrotem Polakom Domu Polskiego we Lwowie.

Później społeczność ukraińska zebrała 6,5 mln zł z prywatnych darowizn i dotacji na remont budynku, którego całkowity koszt oszacowano na 12,5 mln zł. Prace zaczęliśmy od sali teatralnej, bo chcieliśmy, by jak najszybciej można było organizować w niej wydarzenia kulturalne i integracyjne.

Ale to miejsce służy nie tylko na rzecz społeczności ukraińskiej. Jest przestrzenią dialogu międzykulturowego i przełamywania stereotypów. Bo nikt nie powinien być zamknięty we własnej bańce kulturowej.

Czy to prawda, że lokalne władze często ignorują przyjazne gesty ze strony Domu Ukraińskiego?

Przemyśl to miasto o skomplikowanej historii.

Niemal wszyscy politycy wykorzystują wątek ukraiński podczas kampanii wyborczych, nie wyciągając wniosków z błędów popełnionych w przeszłości

A że wybory są zawsze, wydaje się, że to niekończący się proces. Robimy wszystko, co w naszej mocy, by przezwyciężyć stereotypy i uprzedzenia wobec Ukraińców. Jednak wielu politykom łatwiej jest grać na emocjach wyborców, wskazując jakiegoś wroga. Często tematy historyczne są wykorzystywane jako grunt do manipulacji.

Jak z tym walczymy? Mówimy o faktach, na przykład o wkładzie Ukraińców w polski system emerytalny i podatkowy. Kiedy w Przemyślu wybuchły protesty rolników, skupiliśmy się na stratach poniesionych przez polskich przedsiębiorców z powodu blokowania granicy.

Zapraszamy polską społeczność do udziału we wszystkich naszych wydarzeniach, nasze drzwi są zawsze otwarte. To jedyny sposób na budowanie wspólnoty ukraińsko-polskiej.

Na ścianie Domu Ukraińskiego widnieje napis: „Nie ma wolnej Ukrainy bez wolnej Polski, nie ma wolnej Polski bez wolnej Ukrainy”. Ukraińscy i polscy politycy oraz społeczności po obu stronach granicy muszą zdać sobie z tego sprawę

Inni odchodzą, my zostajemy

Zarazem Dom Ukraiński w Przemyślu zawsze był miejscem wsparcia dla Ukraińców, nie tylko tych w Polsce. Zwłaszcza po wybuchu wojny na pełną skalę.

Tak, zawsze byliśmy po stronie Ukrainy we wszystkich próbach, przez które przechodziła. Kiedy był Euromajdan, a później Rewolucja Godności, Ukraińcy w Polsce i Polacy zbierali pomoc humanitarną. Kiedy Ukraina, kierowana przez ówczesnego prezydenta Wiktora Janukowycza, zakazała importu artykułów humanitarnych, dzieliliśmy je na małe partie, wwozililiśmy do Ukrainy pojedynczymi samochodami i rozwoziliśmy po kraju.

Przed wojną zebraliśmy się, by pomyśleć, w jaki sposób Dom Ukraiński w Przemyślu może pomóc Ukraińcom. Opracowaliśmy plan pomocy. Wolontariusze, którzy na dworcu kolejowym w Przemyślu pomagali ukraińskim uchodźcom dostać się do właściwego pociągu, autobusu czy udzielali informacji, byli ukraińskimi i polskimi wolontariuszami z naszego Domu.

Byliśmy dobrze przygotowani, mieliśmy opracowane precyzyjne protokoły udzielania pomocy.

Sala teatralna, w której występowali ukraińscy i polscy twórcy – Sołomija Kruszelnicka, Łeś Kurbas, Oksana Zabużko, Olga Tokarczuk, Andrzej Stasiuk – została przekształcona w tymczasowy hostel z 24 łóżkami

Potem dostawialiśmy kolejne łóżka: 50, 80... W sumie w ciągu sześciu miesięcy przyjęliśmy około 5000 osób, zapewniając im zakwaterowanie i wyżywienie.

Dom Ukraiński w Przemyślu zorganizował ponad 1000 dni dyżurów wolontariuszy na dworcu kolejowym. Nasi wolontariusze pomagali kobietom z dziećmi nosić walizki, zajmowali się logistyką. Przygotowywaliśmy pakiety niezbędnych informacji, które można było przekazywać uchodźcom w 100 sekund – także te, które pomagały unikać oszustów i złodziei. Pracowaliśmy również w pokoju dla matek z dziećmi.

Za tym wszystkim stał zespół Związku Ukraińców w Polsce – polscy i ukraińscy wolontariusze, którzy byli gotowi do pracy w dni powszednie i święta

Dzięki wsparciu sponsorów udało się wyremontować inny budynek, w którym do 2024 roku funkcjonował hostel dla uchodźców. Przebywały tam osoby potrzebujące tymczasowego schronienia — aby odetchnąć i zrozumieć, w jakim kierunku dalej podążać. Otworzono również schronisko (shelter) dla osób z niepełnosprawnościami, przeznaczone na krótkoterminowy pobyt — od dwóch do trzech miesięcy. Te osoby już przed wojną zmagały się z trudnościami, a teraz potrzebują dodatkowego czasu na adaptację i regenerację.

Naszym celem było pomóc tym ludziom zaplanować przyszłość: znaleźć pracę, szkołę dla dzieci, kursy językowe. Fakt, że po dwóch lub trzech miesiącach mogą już sobie sami poradzić, że odzyskali kontrolę nad swoim życiem, jest dla nas największą nagrodą.

Dzięki różnym programom grantowym mogliśmy np. organizować wizyty lekarskie w schronisku i pomoc psychologiczną. Teraz ze względu na zawieszenie wsparcia z USAID [Agencja Stanów Zjednoczonych ds. Rozwoju Międzynarodowego, likwidowana obecnie przez administrację Donalda Trumpa – red.] niektóre programy, w tym pomoc psychologiczna, musiały zostać ograniczone. Szukamy sposobów, by czymś to zastąpić, ponieważ społeczność ukraińska w Polsce jest zajęta zbieraniem funduszy głównie dla frontu. Wiele organizacji wycofuje się z pomocy, choć zapotrzebowanie na nią nie zniknęło. Nasza organizacja nadal pomaga Ukraińcom w wielu sprawach: tłumaczeniach, organizacji pogrzebów, wsparciu kobiet, które mają urodzić dziecko.

Mamy więcej pracy, bo gdy inni odchodzą, my zostajemy – jako jedni z nielicznych

Coraz częściej pojawiają się opinie, że część uchodźców wojennych może pozostać w Polsce na zawsze. Jaka powinna być polityka Polski w zakresie integracji Ukraińców?

Państwo nie powinno wykluczać z tego procesu organizacji pozarządowych, które mają wieloletnie doświadczenie w pracy integracyjnej. Odkąd Dom Ukraiński w Przemyślu wznowił swoją działalność, zorganizowaliśmy dziesiątki polsko-ukraińskich wydarzeń. U nas jest miejsce dla wszystkich mieszkańców Przemyśla, nie tylko Ukraińców.

Nie budujemy muru wokół naszej społeczności, ale otwieramy drzwi. Tylko dzięki stałym kontaktom osobistym i otwartej przestrzeni kulturalnej możemy zbudować prawdziwy most porozumienia. To właśnie takie inicjatywy jak nasza udowadniają, że integracja nie jest asymilacją, ale współistnieniem, w którym każdy zachowuje swoją tożsamość, stając się częścią czegoś większego.

Zdjęcia: archiwum Domu Ukraińskiego w Przemyślu

Dajemy – albo Bóg daje przez nas – ludzkości szansę naprawienia błędów przeszłości. To krzyż, ale także misja, w której nie możemy wspólnie zawieść. Bo tu stawką jest: „maszeruj albo giń” – nie tylko dla nas, ale także dla ludzkości. Myślałam, że wszyscy to rozumieją. Okazało się, że nie wszyscy.

Fala rozpaczliwych postów w duchu „Zełenski zawiódł w negocjacjach, teraz USA nas opuszczą, oj co to będzieeee!” – z długachnymi passusami gdybologii. Że gdyby Zełenski siedział cicho, to Trump wkrótce sam by się przekonał, że to nie my, a Putin jest niechętny do współpracy, byłby na niego wściekły i przeszedłby na stronę dobra (nie żartuję, widziałam to na własne oczy, doktorzy nauk ścisłych tak piszą!).

A gdyby zamiast Zełenskiego był inny negocjator, to byłoby wow!!! (przy czym nie piszą tego prorosyjskie boty, które klaszczą łapkami, czekając na zniesienie sankcji przeciw Rosji, ale Ukraińcy, w innych sprawach całkiem rozsądni).

I smutek mnie ogarnął wielki na ten widok, i wielki żal, bo te desperackie fantazje, niczym trzymanie się krawędzi okapu, mają tyle samo wspólnego z rzeczywistością, co fantazje Putina o Ukrainie, wymyślone przez austriacki sztab generalny i jego nazistowską juntę, i mają to samo psychologiczne źródło co Putin: strach. Strach małego człowieka przed rzeczywistością, która uciekła gdzieś w nieznanym kierunku, i pragnienie przywrócenia za wszelką cenę (tylko, oczywiście, każdy ma własne zasoby!) tej rzeczywistości „na swoje miejsce”.

Rozumiem, że wszyscy jesteśmy „potomkami Hołodomoru” (3-4 pokolenia), a zatem wszyscy mamy silną genetyczną, a od 2014 roku biograficzną, podstawową potrzebę bezpieczeństwa. Zdaję sobie również sprawę, że wszystkie obecne pokolenia Ukraińców zostały ukształtowane pod kolonialną czapką dwubiegunowego świata, a mit „wielkiego i potężnego Wuja Sama”, który „w razie czego” będzie bronił i chronił słabego i skrzywdzonego (to znaczy obraz supermocarstwa z lat 1950-80, które już dawno przestało istnieć i które Trump obiecał przywrócić swoim wyborcom „again”) jest częścią naszej osobistej mitologii: potrzeba wiary w „starszego w domu”, w „dobrego Reagana”, który jest „po naszej stronie” (czytaj: nie pozwoli Kremlowi na drugie ludobójstwo, jeśli będziemy mili).

To jest paternalizm, tak. I postkolonializm, rzecz jasna

Niezliczona liczba naszych zaniepokojonych rodaków musiała już pozbyć się pod bombami tych młodzieńczych kompleksów na temat „wielkiej i silnej Rosji” (i odkryć, że wcale nie jest wielka i silna, jak im powiedziano, że to kłamstwo!) – a teraz co, zrobić to samo z Ameryką?.. Nieee, teraz dużo łatwiej rzucić się na tego małego z naszego podwórka, który awanturował się z dorosłym wujkiem, pobić go wraz z całym tym podwórkiem – zobaczmy, może wujek nam wybaczy i nie będzie się na nas gniewał?.. kajdawszczyna*

Oprzytomniejmy, rodacy. Dorośnijmy. Rozumiem, że to przerażające, ale nie można chować głowy w ciepłym, przytulnym worku domowej kajdawszczyny, bo dopóki w tym niespokojnym świecie przełomu epok historycznych będziecie szukać sposobów na zachowanie wygodnej „foliowej czapeczki”, możecie nie zauważyć, jak wróg wykorzysta tę waszą czapeczkę, by was zabić.

Udowodniliśmy już światu i samym sobie, zarówno w 2014 r., jak w 2022 r., że potrafimy być odważni. A odwaga obejmuje bez wątpienia trzeźwy ogląd rzeczy i nazywanie ich po imieniu.

By więc ułatwić tym, którzy nie nadążają za biegiem historii, przejście do rzeczywistości, proponuję na początek proste ćwiczenie: możesz zamknąć się w łazience i patrząc na siebie w lustrze (tak będzie mniej przerażająco!), powiedzieć głośno (koniecznie głośno!):

– Wspólnik Putina (mówią, że nawet agent KGB, ale ty nie musisz tego mówić, jeśli nazbyt się boisz!) został prezydentem Stanów Zjednoczonych, a jego zadaniem jest uratowanie Rosji przed upadkiem.

Powtórz to kilka razy. Poświęć trochę czasu, aby uświadomić sobie, że to prawda (Bo to prawda, szturm na Kapitol w 2021 roku pod nadzorem „rosyjskojęzycznych obywateli amerykańskich” był tylko próbą, a ja szczerze współczuję Amerykanom i życzę im, aby poprzednie ponad 20 lat podkopywania amerykańskiej demokracji od wewnątrz, które rozpoczęło się od Busha juniora, nie okazało się zgubne dla tego kraju). Przetrzyj swoje mentalne okulary tą świadomością, a zobaczysz, że wszystkie elementy od razu znajdą się na swoim miejscu.

A wkrótce potem (dopiero potem!) powiedz sobie – także na głos, z przepony, prostując ramiona:

– Ukraina nie podpisała kapitulacji

– Ukraina nie stała się Czechosłowacją z 1938 roku

W tym właśnie miejscu teraz jesteśmy

I co, poczułeś? Poczułeś – warto zdjąć z głowy foliową torbę – jak wiatr historii wieje ci w uszy?

(To przerażające, oczywiście. Ale nie mów, że nie zostałeś ostrzeżony – rozpoczęła się era turbulencji, zapnij pasy! – rozpoczęła się i będzie trzęsło jeszcze bardziej, aż Wielki Reset się skończy...).

Dajemy – albo Bóg daje przez nas – ludzkości szansę na naprawienie błędów przeszłości. To krzyż, ale także misja, w której nie mamy prawa wspólnie zawieść. Stawka jest tu bowiem: „maszeruj albo giń” – nie tylko dla nas, ale i dla

ludzkości.

Putin obudził Ukrainę. Trump obudził Europę. 2 marca 2025 r. jest nie mniej epokowy dla historii niż 28.02.25 – stawką jest przyszłość europejskiego bezpieczeństwa, książę Witold macha do nas z Łucka (1429), tektonika procesów pogłębia się, słyszysz dudnienie? (kto pamięta strajki z lat 1990-1991, ten mnie zrozumie!)

„Nie lękajcie się!” – powiedział pewien przyzwoity (w przeciwieństwie do obecnego) papież. To jest to, co wszyscy musimy sobie stanowczo powiedzieć. (I zapiąć pasy, rzecz jasna!).

Szanujmy się.

*Określenie odwołujące się do klasycznej ukraińskiej powieści Iwana Neczuj-Łewyckiego "Kajdaszewa Simja", rysującej obraz skłóconej wsi ukraińskiej w II połowie XIX wieku.

‍Tekst pochodzi z profilu FB autorki. Publikujemy go za Jej zgodą.