Weto przeciw życiu: jak decyzja polskich władz może pozbawić ukraińskich chorych ostatniej deski ratunku

Nasza czytelniczka zareagowała instynktownie. Zamiast się przestraszyć, postanowiła sprawdzić, kto jeszcze dostał taki materiał. Wynik jej mini-śledztwa jest przerażający. „Okazało się, że nikt. Rzucili tylko nam. Osiedle jest zamknięte i strzeżone, są cztery bloki. Zebrałam informacje od sąsiadów, także Ukraińców. Nikogo innego to nie dotknęło” – opowiada. To nie był przypadek, a celowa, precyzyjna operacja wymierzona w konkretną osobę.

Ta sama kobieta kilka miesięcy wcześniej została zaatakowana w drogerii. „Polka, twierdząc, że jestem Ukrainką, zaczęła mnie bić i pluć mi w twarz. Ludzie uciekli, ochrona nie reagowała. Tylko przypadkowa kobieta, prokuratorka, zatrzymała sprawę, która trafiła do sądu. Policja często zamiata takie rzeczy pod dywan” – pisze.

Te dwa incydenty nie są oddzielnymi zdarzeniami. To kolejne akty tej samej sztuki, w której historia staje się narzędziem wojny, a codzienność – polem bitwy. Nikt rozsądny w Polsce nie neguje tragedii Wołynia. Dziesiątki tysięcy ofiar, wspomnienia, które do dziś bolą, to fundament polskiej pamięci. Problem zaczyna się, gdy ten ból jest instrumentalizowany, a historia sprzed 80 lat zamienia się w pałkę, którą dziś uderza się w sąsiadów.

Ulotki, wrzucane do skrzynek i pojawiające się na słupach, jak te niedawno zauważone również w Mińsku Mazowieckim, nie służą edukacji historycznej. Służą wyłącznie sianiu strachu i podejrzliwości. Ich język – „ukraińscy bandyci”, „ludobójstwo” – to kalki propagandy z lat 40., odkurzone i używane w środku wojny, by budować nową barierę.

To nie jest przypadek. Takie materiały pojawiają się w chwili, gdy w Polsce toczy się gorąca debata o przyszłości sojuszu z Ukrainą, o roli uchodźców i o polityce społecznej. Im mocniejsze emocje, tym łatwiej nimi manipulować. To sprawnie wyreżyserowany spektakl, którego celem jest podział, a nie prawda.

Fundacja „Wołyń Pamiętamy”, na czele z prezeską Katarzyną Sokołowską, w swoich celach statutowych deklaruje „przywrócenie pamięci o ludobójstwie”, ale w rzeczywistości jej działalność polega na szerzeniu nienawiści. Działania fundacji, takie jak akcje plakatowe i wlepkowe, regularnie podsycają antyukraińskie nastroje. Analitycy z portali zajmujących się dezinformacją wielokrotnie wskazywali, że retoryka fundacji jest zbieżna z kluczowymi elementami rosyjskiej propagandy, której celem jest podsycanie polsko-ukraińskiego konfliktu historycznego i destabilizacja Polski.
To, co wygląda jak spontaniczne akcje, może być elementem zaplanowanej operacji, mającej za zadanie wykorzystać polskie resentymenty.

Dzisiejsza Polska żyje w rozdarciu. Z jednej strony mamy wielkie, oficjalne deklaracje o sojuszu z Kijowem, o wsparciu dla narodu walczącego o niepodległość. Z drugiej – rosnącą niechęć do uchodźców, podsycaną przez cynicznych polityków.

W kampaniach wyborczych hasło „Ukraińcy zabiorą wam pracę i mieszkania” działa szybciej i skuteczniej niż jakikolwiek program. Prezydent Nawrocki wetuje ustawę o świadczeniach dla Ukraińców, argumentując to „sprawiedliwością”.
Konfederacja buduje kapitał polityczny na resentymentach i strachu. Prawicowe media codziennie podsycają obraz Ukraińca jako konkurenta, a nie sojusznika.
W tej atmosferze wystarczy jeden czarno-biały plakat, by uruchomić lawinę gniewu.

Rosyjska propaganda od lat żeruje na ranach historycznych. Wyciąga bolesne momenty i wbija je w dzisiejsze konflikty. To, co Polacy i Ukraińcy powinni przepracować w duchu dialogu, zamienia się w narzędzie wzajemnego oskarżenia.

Ulotka w skrzynce to klasyczny przykład wojny kognitywnej – taniej, trudnej do zidentyfikowania, ale niszczycielskiej. Jej koszt to grosze. Jej skutek – nieufność, podejrzliwość, poczucie zagrożenia, a przede wszystkim przekonanie, że Ukraińcy są w Polsce nie jako goście i sojusznicy, lecz jako potencjalni wrogowie.

Nie ma wątpliwości: problem pamięci Wołynia trzeba omawiać. Ale nie ulotkami, nie w ciemnych kampaniach podszywających się pod troskę o historię. Tylko w otwartej rozmowie, uczciwym języku, poprzez edukację i spotkanie świadectw. Bo jeśli zgodzimy się, by historią handlowali propagandyści, staniemy się zakładnikami cudzych wojen.

A dziś Polska potrzebuje nie kolejnych barykad, lecz mostów – zwłaszcza z Ukrainą, która walczy nie tylko o swoje, ale i o nasze bezpieczeństwo. Historia naszej czytelniczki z Poznania – ulotka w skrzynce, atak w drogerii, obojętność ludzi – pokazuje, że obok wielkiej polityki liczy się jeszcze coś innego: codzienna reakcja. Kto stanie w obronie bitej kobiety? Kto zadzwoni na policję? Kto wyrwie z rąk propagandystów ulotkę, zanim zamieni się w kolejną falę hejtu?

Obojętność jest najgroźniejsza.

Bo daje sygnał, że można więcej, mocniej, brutalniej. Dziś, w Polsce, wybór nie jest abstrakcyjny. On dzieje się tu i teraz, w sklepach, na ulicach, w naszych społecznościach. Od naszej reakcji zależy, czy historia stanie się mostem do przyszłości, czy kolejną barykadą.

To już drugi list polskich kobiet skierowany do władz państwowych – tym razem tuż przed głosowaniem w Senacie nad ustawą o pomocy dla uchodźców z Ukrainy.

Poprzedni apel, podpisany przez ponad trzy tysiące kobiet – w tym trzy byłe Pierwsze Damy, Olgę Tokarczuk, Agnieszkę Holland i Janinę Ochojską, aż po zwykłe matki, babcie i córki – był odpowiedzią na weto prezydenta Karola Nawrockiego wobec ustawy gwarantującej tymczasową ochronę dla uchodźców.

Dziś wracamy z kolejnym apelem – tym razem skierowanym bezpośrednio do Marszałka Sejmu Szymona Hołowni i Marszałkini Senatu Małgorzaty Kidawy-Błońskiej.
Pisząc do nich, czujemy się w obowiązku mówić w imieniu tysięcy osób, które zaufały Polsce i podpisały nasz pierwszy list:

"Jako współorganizatorki i sygnatariuszki powyższego listu jesteśmy moralnie zobowiązane zaprezentować stanowisko tych tysięcy obywateli, kobiet, matek, żon, córek, sióstr i babć a także mężczyzn, mężów, ojców, synów, braci i dziadków na ręce Pani Marszałek oraz Pana Marszałka w zaufaniu, że ich głos zostanie wzięty pod uwagę w dyskusji na Projektem Ustawy oraz podczas głosowań.

Stosowanie do listu protestacyjnego uważamy, że Projekt Ustawy powinien być pozbawiony politycznych sporów i celów i zapewniać trwałość i ciągłość zobowiązań Polski względem osób uciekających przed piekłem wojny.

1. W zakresie prawa do świadczenia 800+ i „Dobry Start” wprowadzenie regulacji jak dotychczas i niewarunkowanie go faktyczną aktywnością zawodową rodziców dziecka. Z tego względu prosimy, aby oczekiwania te odzwierciedlić w Projekcie i wprowadzić w nim przede wszystkim następujące zmiany:

2. W zakresie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej - wprowadzenie regulacji jak dotychczas i nieróżnicowanie zakresu świadczeń według pochodzenia narodowościowego i wieku.

Zmiany te nie wymagają dalszego uzasadnienia poza to zawarte w treści listu protestacyjnego i poza te 3096 podpisów złożonych pod jego treścią. Ufamy, że Wysoki Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zadba o reputację Rzeczypospolitej Polskiej i trwałość jej zobowiązań względem jej przyjaciół".

‍

Podjęcie się tego tematu nie było łatwe – to rozmowa o bólu i strachu. Ale ta sprawa jest zbyt ważna, by milczeć.

Rak to zawsze dramatyczne doświadczenie. Dla ukraińskich uchodźczyń to jednak podwójny cios. Do diagnozy, która sama w sobie wywraca życie do góry nogami, dochodzi wojna, emigracja, życie w obcym kraju i brak pieniędzy.

Dziś w Polsce Ukrainki mają szansę na bezpłatne leczenie, które ratuje im życie. Ale po prezydenckim wecie i zmianie zasad przyznawania prawa do opieki medycznej ta szansa może zostać im odebrana – szczególnie tym, które nie pracują oficjalnie. Wtedy setki kobiet zostaną same z chorobą, której nie wybierały, i z rachunkami, których nie będą w stanie zapłacić

Planowane są cięcia w liście świadczeń medycznych dla uchodźczyń, które nie pracują w Polsce. Na liście tego, co może stać się niedostępne, znalazły się m.in. leki refundowane w ramach programów państwowych, rehabilitacja, procedury związane z przeszczepami czy programy szybkiego dostępu do nowoczesnych technologii medycznych. Wszystko to stanowi bezpośrednie zagrożenie dla pacjentek onkologicznych.

„Mogę walczyć tylko tutaj”.

Jeszcze przed pełnoskalową wojną, u 48-letniej Janiny Grysenko lekarze w Ukrainie wykryli czerniaka oka. – „Odmówili podjęcia się leczenia i skierowali mnie do Odesy, do Instytutu Filatowa. Ale i tam powiedziano mi, że to zbyt skomplikowane” – wspomina. Jedynym wyjściem okazała się podróż do Rygi, gdzie zgodzono się ją operować. 23 lutego 2022 roku wróciła z mężem do Kijowa. A już następnego dnia wybuchła wojna.

Lekarze ostrzegali, że nie wolno jej się denerwować. Dlatego 4 marca mąż wsadził ją wraz z dziećmi do wagonu ewakuacyjnego pociągu. Tak Janina, z dwuletnim i szesnastoletnim synem, znalazła się w Polsce, gdzie zaczęła nowy etap swojej walki. – „Pod opiekę wziął mnie Krakowski Instytut Onko-okulistyki. Przez dwa i pół roku żyłam w remisji” – mówi.

Ale dziewięć miesięcy temu wydarzyła się tragedia: starszy syn Janiny nagle zmarł w wieku 19 lat na nieznanego wirusa. – „Moja duma, moja nadzieja, moje silne ramię… Był najlepszym studentem na uczelni, pracował w piekarni, uczył Ukraińców języka polskiego, grał na klarnecie. Wraz z przyjacielem Andrijem mieli zespół, zdążyli nawet nagrać album” – wspomina kobieta. Stres był tak ogromny, że wkrótce lekarze wykryli u niej przerzuty do wątroby.

Początkowo w rejestracji kliniki transplantologii wyznaczono termin konsultacji dopiero na… 2026 rok. – „Wyszłam ze szpitala i pomyślałam: to koniec, nie mam już żadnych szans”. Ale później udało się jej wyrobić kartę pacjentki onkologicznej i dostać na wizytę.

Janina opowiada, że w drodze do kliniki w komunikacji miejskiej usłyszała głos syna, jakby dodawał jej otuchy: „Mamusiu, jedź, wszystko załatwię”. A w samej klinice spotkała młodego lekarza, łudząco podobnego do syna. Usiadła naprzeciwko niego i rozpłakała się. On ją uspokoił, wsparł, skierował na konsultację do profesora – i wszystko ruszyło do przodu. Operację przeprowadzono już w sierpniu tego roku. – „Wiem, że to syn mnie uratował. On jest moim aniołem stróżem. Muszę żyć, żeby wydać jego album. To moja obietnica dla niego” – mówi Janina.

Dziś wraca do zdrowia, ale bardzo się boi, że straci dostęp do leczenia, ponieważ nie ma w Polsce oficjalnej pracy. – „Boję się nawet wyobrazić, co będzie, jeśli odbiorą onkologicznym pacjentkom możliwość leczenia. Po tym wszystkim, co przeżyłam, myśleć jeszcze o tym, skąd wziąć takie pieniądze… Dla mojego rodzaju raka w Ukrainie po prostu nie ma terapii. Mogę walczyć tylko tutaj. Jeśli odbiorą mi tę szansę – co wtedy? Kolejnej emigracji na pewno już nie przeżyję”.

„To nie jest przywilej. To jest samo życie”.

Na liście zagrożonych świadczeń znajdują się nie tylko procedury transplantacyjne, lecz także rzadkie leki i innowacyjne metody leczenia.

– „Miałam szczęście – w Polsce nie tylko usunięto mi guz tarczycy, ale też zastosowano nowoczesne, eksperymentalne metody, które pozwoliły mi zachować głos” – opowiada Walentyna, badaczka w Ośrodku Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego. – „Uniwersytet zatrudnia mnie na kontraktach półrocznych. I za każdym razem liczę: ZUS działa jeszcze miesiąc po zakończeniu umowy – czy zdążę zrobić badania? To zawsze ogromny stres. Straszne uczucie: walczyć o życie, a jednocześnie zastanawiać się, skąd wziąć pieniądze”.

Walentyna jest przekonana, że bezpłatny dostęp do leczenia jest kluczowy właśnie dla najbardziej wrażliwych grup – osób starszych, chorych uchodźców, kobiet po porodzie. Widzi to także w swoich badaniach naukowych.

– „Jestem doktorem nauk ekonomicznych i potrafię liczyć. Wiem, że Ukraińcy płacą w Polsce wystarczająco dużo podatków, by zapewnić leczenie tym, którzy znaleźli się w dramatycznej sytuacji” – mówi.

Kolejna bohaterka to młoda mama, Daryna Pajcun. O strasznej diagnozie dowiedziała się, gdy jej córeczka miała zaledwie dziewięć miesięcy. Daria urodziła już w Polsce, karmiła piersią i przypadkiem wyczuła w piersi guz. Lekarze jednak uspokajali, tłumacząc zmiany laktacją

Przypadek sprawił, że Daryna trafiła do Instytutu Zdrowia Kobiety. Tam wykonano jej USG i biopsję. Diagnoza brzmiała jak wyrok: inwazyjny rak piersi w trzecim stadium. – „Cała procedura ciągnęła się niemal pół roku. A nie wolno było czekać. Trzeba było od razu iść na badania do prywatnej kliniki” – mówi dziś Daryna.

W czerwcu tego roku rozpoczęła chemioterapię. – „Pierwsze cykle były niezwykle agresywne. Silne mdłości, ból kości, osłabienie – nie mogłam nawet wstać z łóżka. W sumie przepisano mi szesnaście zabiegów. Z ciekawości sprawdziłam w internecie cenę jednego z leków, który dostaję co trzy tygodnie. Trzy tysiące dolarów… za jeden preparat!” – opowiada. Leczenie wciąż trwa. Już 6 listopada Daryna ma zaplanowaną operację. Na razie, dzięki statusowi UKR, leczy się bezpłatnie. Ale czy ten status wystarczy, by mogła przejść wyczekiwaną operację jesienią?

„Wielu osób z diagnozą nikt nie zatrudni”

Przed chorobą Natalia Ostapjuk pracowała w przedszkolu. Gdy dowiedziała się o raku piersi, mogła skorzystać ze zwolnienia lekarskiego i nadal objęta była ubezpieczeniem. Ale kiedy projekt w przedszkolu się zakończył, została bez pracy. Leczenie kontynuowała już wyłącznie dzięki statusowi UKR, wspierana dodatkowo przez organizacje pozarządowe.

W Polsce przeszła operację, chemioterapię i radioterapię. Podczas chemioterapii korzystała z pomocy psychoonkologa, dietetyka oraz rehabilitanta, który uczył ją ćwiczeń łagodzących ból rąk i nóg. Polska służba zdrowia dała Natalii coś, czego brakowało jej wcześniej – poczucie bezpieczeństwa. Kontrolne badania co trzy lub sześć miesięcy, tomografie, mammografie – wszystko zgodnie z harmonogramem, bez kolejek i wielomiesięcznego czekania. – „To obniża poziom stresu. W Polsce czuję zaufanie – a to bezcenne. Nie myślę, że mogą mi coś zrobić źle. Lekarze są uważni, profesjonalni, wszystko tłumaczą. A gdy ufam lekarzom, to już połowa sukcesu w leczeniu” – podkreśla Natalia.

Dziś jest w remisji i wróciła do pracy w przedszkolu – zatrudniono ją, mimo że jej diagnoza była znana. Jest wdzięczna dyrekcji, bo doskonale rozumie: – „Wielu osób z diagnozą onkologiczną nikt nie zatrudni. Bo będą zwolnienia lekarskie, nieobecności”.

Ale praca w Polsce jest niepewna. – „Dziś kontrakt jest, jutro może go nie być. Projekt się skończy, umowy nie przedłużą. I co wtedy ma zrobić człowiek, który w środku terapii dowiaduje się, że stracił i pracę, i dostęp do leczenia?” – pyta Natalia.

„Żyję i pracuję, bo dano mi taką szansę”

‍— „Nawet gdybym sprzedała mieszkanie pod Kijowem, tych pieniędzy starczyłoby może na jedną trzecią, góra na jedną czwartą kosztów. Skąd wziąć resztę? Wtedy pewnie poddałabym się i pogodziła z losem. A tutaj dano mi szansę – i zdecydowałam, że będę walczyć” — mówi Switłana Fomina.

Do Polski przeprowadziła się na początku pełnoskalowej wojny. Najpierw pracowała jako krawcowa w atelier u polskiej projektantki, ale szybko zdobyła się na odwagę i otworzyła własną działalność gospodarczą. Na początku 2023 roku zauważyła niepokojące objawy: – „Na bieliźnie znajdowałam drobne krople krwi. Nic nie bolało, mogłam to zignorować, ale zmusiłam się, by pójść do lekarza. I dobrze, że nie odkładałam tego na później”.

Diagnoza, którą usłyszała w warszawskim Instytucie Onkologii, była bezlitosna: rak piersi i przerzuty do węzłów chłonnych. Potem nastąpiły miesiące wyczerpujących procedur: chemioterapia, operacja, radioterapia, immunoterapia. Switłana wspomina ataki paniki przed zabiegiem, ciężkie skutki uboczne, ale też niezwykłą empatię i wsparcie, jakie otrzymała: – „Lekarze i pielęgniarki mnie uspokajali, trzymali za rękę, znosili moje histerie. To było tak ludzkie. Jestem im bezgranicznie wdzięczna”.

Moment, gdy usłyszała słowa chirurga po operacji, zapamięta na zawsze: – „Wyniki są świetne. Sto na sto”. Wyszłam ze szpitala i płakałam ze szczęścia.

Podkreśla, że bez bezpłatnej pomocy nie miałaby żadnych szans. Formalnie miała ubezpieczenie NFZ dzięki zarejestrowanej działalności, ale opłacała tylko minimalne składki. Szczególnie cenną częścią leczenia była rehabilitacja (którą nowa ustawa chce usunąć z listy świadczeń dostępnych dla niepracujących uchodźców – przyp. red.). – „Masaże, praca z ciałem, psycholog, zajęcia grupowe – to nie tylko leczenie, to przywracanie jakości życia” – mówi.

Dziś Switłana wróciła do swojego zawodu: szyje dla klientek – Ukrainek i Polek. Regularnie przechodzi badania kontrolne. – „Pracuję, płacę podatki w polskim budżecie, wychowuję dzieci i cieszę się życiem. Mówię wszystkim: rak to nie wyrok. Wyrokiem jest zostać bez pomocy. Ja dostałam szansę – i żyję. I chcę, żeby każdy z nas miał tę możliwość”.

Fotografie z prywatnych archiwów bohaterek