Joanna Mosiej: Drony, zalew dezinformacji. Dlaczego Polska tak nieporadnie reaguje w sytuacji zagrożenia ze strony Rosji, ale też wobec wewnętrznej, rosnącej ksenofobii?

Marta Lempart: Bo jesteśmy narodem zrywu. My musimy mieć wojnę i musimy mieć bohaterstwo – nie umiemy działać systematycznie. Teraz odłożyliśmy swoje husarskie skrzydła, schowaliśmy je do szafy. Ale gdy zacznie się dziać coś złego, ruszymy z gołymi rękami na czołgi.

Trudno mi w to uwierzyć. Mam wrażenie, że raczej próbujemy siebie uspokajać, że wojny u nas nie będzie.

Chciałabym się mylić, ale uważam, że będzie. Dlatego musimy się przygotować już teraz. Jeśli znów przyjdzie czas zrywu, to trzeba go skoordynować, utrzymać, wykorzystać jego potencjał. Zdolność do zrywu nie może być przeszkodą – powinna być bazą do stworzenia systemu, który wielu z nas uratuje życie.

Ale jak to zrobić?

Przede wszystkim powinniśmy się uczyć od Ukrainy. Żaden rząd nie przygotuje nas na wojnę – musimy zrobić to sami. Polska to państwo z tektury. Nie wierzę, że nasz rząd, jak estoński czy fiński, sfinansuje masowe szkolenia z pierwszej pomocy, czy obrony cywilnej. Więc to będzie samoorganizacja: przedsiębiorcy, którzy oddadzą swoje towary i transport, ludzie, którzy podzielą się wiedzą i czasem. My nie jesteśmy państwem – jesteśmy największą organizacją pozarządową na świecie. I możemy liczyć tylko na siebie oraz na kraje, które znajdą się w podobnej sytuacji.

A co konkretnie możemy zrobić od zaraz?

Wszystkie organizacje pozarządowe w Polsce – bez wyjątku – powinny przeszkolić się z obrony cywilnej i pierwszej pomocy. Trzeba, żeby ludzie mieli świadomość, co może nadejść, mieli gotowe plecaki ewakuacyjne, wiedzieli, jak się zachować. Bo nasz rząd kompletnie nie jest przygotowany na wojnę. Nie mamy własnych technologii dronowych, nie produkujemy niczego na masową skalę, nie inwestujemy w cyfryzację. Polska jest informatycznie bezbronna – u nas nie będzie tak jak w Ukrainie, że wojna wojną, a świadczenia i tak są wypłacane na czas. W Polsce, jak bomba spadnie na ZUS, to nie będzie niczego.

Brzmi to bardzo pesymistycznie. Sama czasami czuję się jak rozczarowane dziecko, któremu obiecywano, że będzie tylko lepiej, a jest coraz gorzej.

Rozumiem. Ale trzeba adaptować się do rzeczywistości i robić to, co możliwe tu i teraz. To daje ulgę. Najbliższe dwa lata będą ciężkie, potem może być jeszcze gorzej. Ale pamiętajmy – dobrych ludzi jest więcej.  Takich, którzy biorą się do roboty, poświęcają swój czas, energię, pieniądze.

Ale przecież wiele osób się wycofuje, bo boją się, gdy prorosyjska narracja tak silnie dominuje w przestrzeni publicznej.

Oczywiście, może się tak wydarzyć, że wiele osób się wycofa z zaangażowania. I to normalne. Historia opozycji pokazuje, że bywają momenty, kiedy zostaje niewiele osób. Tak było w Solidarności.  To teraz mamy takie wrażenie, że kiedyś wszyscy byli w tej Solidarności. Wszyscy nieustannie bili się z milicją. A Władek Frasyniuk opowiadał, że w którymś momencie było ich tak naprawdę może z  piętnastu. I tym, którzy siedzieli w więzieniach, czasami wydawało się, że już wszyscy o nich zapomnieli. Bo życie się toczyło dalej. Bogdan Klich spędził chyba z pięć lat w więzieniu. I to przecież nie było tak, że w czasie tych pięciu lat wszyscy codziennie pod tym więzieniem stali i krzyczeli „Wypuścić Klicha”.

Więc bądźmy przygotowani na to, że są okresy ciszy i zostanie nas “piętnaścioro”.

I to jest normalne, bo ludzie się boją, muszą się odbudować, a niektórzy znikają.

Ale przyjdą nowi, przyjdzie nowe pokolenie, bo taka jest kolej rzeczy. Ja w ogóle myślę, że Ostatnie Pokolenie będzie tym, które który obali następny rząd.

Ale oni są tak radykalni, że wszyscy ich hejtują.

Tak, hejtują ich jeszcze bardziej niż nas, co wydawało się niemożliwe. Mają trudniej, bo walczą z rządem, który jest akceptowany. Mają trudniej, bo za nami szli ludzie, którzy nie lubili rządu. A działania Ostatniego Pokolenia wkurzają wielu obywateli.
Tak, są radykalni. I gotowi do poświęceń. I jeżeli ta grupa będzie rosła i zbuduje swój potencjał to zmieni Polskę.  

Rozmawiały: Joanna Mosiej i Melania Krych

Całą rozmowę z Martą Lempart obejrzycie w formie wideopodcastu na naszym kanale YouTube oraz wysłuchacie na Spotify.

To nie przypadek, że trwająca 16 dni kampania kończy się właśnie 10 grudnia: to Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Datę wybrano, by podkreślić symboliczny związek między przemocą wobec kobiet a łamaniem praw człowieka. By wybrzmiało to, co powinno być oczywiste: prawa kobiet to prawa człowieka, a przemoc - każda przemoc - to sprawa publiczna, nie prywatna.

Milczenie na temat skali przemocy ze względu na płeć to, jak podkreślają aktywistki z organizacji pozarządowych, stawanie po stronie sprawców. 

Demokratyczna przemoc

Co dziewięć minut na świecie ginie dziewczynka lub kobieta. Najczęściej sprawcą kobietobójstwa jest ktoś bliski: mąż, partner, brat. W Polsce organizacje zajmujące się pomocą kobietom dotkniętym doświadczeniem przemocy szacują, że ok. 800 tysięcy kobiet pada ofiarą przemocy. Statystyki policyjne są inne, bo z danych komend, opierających się na liczbie wszczętych procedur Niebieskiej Karty: to około 100 tys. kobiet.

Wciąż zbyt mało z nich szuka pomocy: albo nie są świadome tego, że doświadczają przemocy, albo nie wierzą, że ktoś jest im w stanie pomóc. Towarzyszy im strach: o siebie, o dzieci. O to, jak sobie poradzą, często uzależnione finansowo od sprawcy.

Boją się, że nikt im nie uwierzy.

Z badań wynika, że ponad 70 proc. kobiet doświadczyło molestowania, choć spektrum przemocy jest o wiele szersze: to nie tylko ta, która zostawia siniaki, ale także przemoc ekonomiczna, psychiczna, ekonomiczna czy seksualna

Joanna Gzyra-Iskandar z Feminoteki podkreśla, że kobiety żyją nieomal w ciągłym poczucia zagrożenia, a już jako dzieci są przyzwyczajane do naruszania ich granic. A to właśnie tak rodzi się przemoc. Choć w swoim okrucieństwie przemoc jest wyjątkowo demokratyczna, to w szczególnej sytuacji są migrantki i uchodźczynie.

Czy przemoc, której doświadczają uchodźczynie, jest inna od tej, która jest doświadczeniem Polek?

- Przemoc rządzi się stałymi mechanizmami i tak samo krzywdzi, choć każda historia jest inna. Ale dla tych kobiet, które przyjechały do Polski, istnieje wiele barier, które mogą utrudniać - i z naszych doświadczeń wiemy, że utrudniają - zgłoszenie się po pomoc. To przede wszystkim bariera językowa, choć prowadzone są telefony zaufania, linie interwencyjne, szkolenia i warsztaty dla kobiet, które nie posługują się polskim - mówi Gzyra-Iskandar.

Podaje przykład kobiety, która znała polski, nie czuła się jednak na tyle pewnie w tym języku, by zeznawać. Pomagał jej tłumacz przysięgły, ale kobieta nie była w stanie uwierzyć, że jej słowa nie zostały przeinaczone.Takich przykładów jest więcej. Dodatkowo, kobiety, które w Polsce mają status uchodźczyni czy migrantki, często nie wiedzą, że mogą szukać pomocy, a jeśli tak, to - gdzie. Dlatego tak istotne są kampanie informacyjne, prowadzone zarówno po polsku, jak i ukraińsku. Kolejnym wyzwaniem są różnice kulturowe, które sprawiają, że kobiety nie potrafią określić, że to, czego doświadczają, to przemoc.

Wstydzą się także powiedzieć o tym komukolwiek lub nie mają nikogo bliskiego, w którym mogłyby znaleźć oparcie.  Brak wiedzy i informacji na temat symptomów przemocy jest uniwersalny, dlatego tegoroczna kampanii nosi tytuł "Początek Przemocy".

Chodzi o to, by wyposażyć kobiety (choć nie tylko je) w wiedzę i narzędzia, by potrafiły przemoc rozpoznać. I zadziałać tak, by mogły skutecznie zadbać o swoje bezpieczeństwo

Uciec przed przemocą

Jest, jak mówi Joanna Gzyra-Iskandar, i inny aspekt, o którym się nie mówi: wiele kobiet przyjechało do Polski, uciekając przed przemocą, której doświadczały w domach. - Mamy klientki w Feminotece, które - choć zabrzmi to być może niewiarygodnie - skorzystały z rodzaju szansy, jaką dała im wojna. Dzięki sytuacji, jaka zapanowała, masowym wyjazdom kobiet z dziećmi, mogły po prostu wyjechać z dala od sprawcy i zacząć nowe życie w nowym kraju - mówi aktywistka.

Podkreśla, że zarówno Feminoteka, jak i inne organizacje, oferują pomoc prawną i psychologiczną w różnych językach, przede wszystkim w ukraińskim, rosyjskim i angielskim. Jeśli pomocy potrzebuje kobieta, która posługuje się innym językiem, organizacja zapewnia odpowiedniego tłumacza. - Każda kobieta może do nas przyjść, nasze drzwi są otwarte. Także ze sprawami, które w świetle prawa się przedawniły. Pomagamy także w takich sytuacjach, zapewniając pomoc psychologiczną. Współpracujemy także z organizacjami po stronie ukraińskiej, bo - jak mówiłam - kobiety albo nie wiedzą, jakie gdzie mogą znaleźć pomoc w Polsce, albo mają po prostu większe zaufanie do swoich, co jest zrozumiałe - mówi Gzyra-Iskandar. 

‍Safe You

W Unii Europejskiej jedna trzecia kobiet doświadczyła przemocy w domu, pracy lub miejscu publicznym. Co szósta dorosła kobieta w UE doświadczyła w dorosłym życiu przemocy seksualnej, w tym zgwałcenia. W reakcji na ten problem powstała aplikacja Safe You, którą Feminoteka wprowadza na polski rynek. Aplikacja, która pozwala na ustawienie kontaktów zaufanych, do których zostanie wysłane powiadomienie wraz z danymi geolokacyjnymi, jeśli osoba przytrzyma przycisk SOS oraz nagrywanie dźwięku. zawiera mapę miejsc pomocowych oraz umożliwia konsultację z pracownicą Feminoteki, a dostępna jest po polsku, ukraińsku i angielsku.

Gdzie szukać pomocy:

Feminoteka: feminoteka.pl, 888 88 79 88 (język ukraiński), 888 88 33 88 (język polski), Whatsapp: 602 882 844

Centrum Praw Kobiet: 800 10 77 77 (poniedziałek-piątek w godzinach 15:00-20:00)

Niebieska Linia: 22 668 70 00

PiS wygrywa, ale znowu przegrywa

W reakcji na pierwsze powyborcze sondaże exit poll, dające PiS niewielką przewagę nad Koalicją Obywatelską (33,7 % do 31,9%), prezes PiS Jarosław Kaczyński ogłosił dziewiąte zwycięstwo swojej partii. Rzecz jednak w tym, że zwycięstwo tej partii w praktyce i tak oznacza straty.

Już teraz wiadomo bowiem, że PiS tylko w części województw, gdzie wygrał ma szansę rządzić. To zaś oznacza, ze nie będzie rządzić w ogóle. Pozostałe ugrupowania, nawet nacjonalistyczna Konfederacja sprzymierzona z Bezpartyjnymi Samorządowcami, nie zechcą bowiem wchodzić w alians z partią, za którą ciągnie się smród afer, bezprawia i korupcji. Od zeszłorocznych wyborów parlamentarnych PiS ma status politycznej kasty „niedotykalnych”, wokół której rozciągnięto kordon sanitarny.

Niedosyt i błąd Tuska

W wyborczy wieczór premier Donald Tusk cieszył się, że „w kwietniu udało się powtórzyć 15 października” – czyli sukces demokratów z jesiennych wyborów prezydenckich.

W poniedziałek trochę stonował. „Wniosek dla nas? Nie marudzimy! Do roboty” – napisał na portalu X.

Cieszy go zmniejszenie dystansu Koalicji Obywatelskiej do PiS (w wyborach w 2018 r. KO traciła do partii Kaczyńskiego 7 punktów procentowych), spektakularne zwycięstwo w wielkich miastach i przewaga w sejmikach. Martwi – demobilizacja młodych, porażka na wschodzie kraju i na wsi.

To trzeźwy osąd, lecz brakuje w nim uderzenia się we własne piersi. Decyzja Tuska o pójściu KO do wyborów bez Lewicy okazała się błędem. Jego ugrupowanie kosztowała pierwsze miejsce, a Lewicę zepchnęła na ostatnie.

Pompowane muskuły Hołowni

Urzędowy optymizm Szymona Hołowni i Władysława Kosiniaka-Kamysza, liderów koalicyjnej Trzeciej Drogi (to alians Polski 2050 i Polskiego Stronnictwa Ludowego), która według sondaży zdobyła 14,3 proc., wydaje się pozą na pokaz. W poprzednich wyborach samorządowych PSL, startując samodzielnie (Polska 2050 jeszcze nie istniała), zdobył 12 proc.

Wygląda więc na to, że wartość dodana partii Hołowni w terenie wynosi około 2,3 proc.

Skutecznością wykazał się natomiast Hołownia w osłabianiu całego obozu demokratycznego.

Przełożenie na po wyborach debaty na temat projektów ustaw liberalizujących prawo aborcyjne rozwścieczyło Lewicę, a w części progresywnego elektoratu stworzyło wrażenie, że w poprzedniej kampanii – w której liberalizację mu obiecano – został potraktowany instrumentalnie.

To musiało mieć wpływ na frekwencję.

Bracia mniejsi potłuczeni

Lewica, podobnie jak Konfederacja, wychodzą z tych wyborów mocno poobijane. Pierwsza z nich w wyborach samorządowych zawsze wypada słabo, ale tym razem wygląda jeszcze gorzej. 6,3 proc. to wynik znacznie poniżej oczekiwań partii Włodzimierza Czarzastego.

I nawet niezłe 12,86 proc., zdobyte przez Magdalenę Biejat w walce o prezydenturę Warszawy, budzi co najwyżej uśmiech przez łzy. Wojownicza proaborcyjna retoryka, która miała przynieść Lewicy sukces, nie zadziałała. Bo po co głosować na małą i słabą Lewicę, skoro to samo mówi duża i bardziej sprawcza Koalicja Obywatelska

Konfederacja jeszcze jesienią, przed wyborami parlamentarnymi, liczyła, że będzie czarnym koniem polskiej sceny politycznej. Kampania samorządowa tej partii, podobnie jak kampania parlamentarna nasycona ksenofobią i antyukraińską retoryką, przyniosła klapę. Z wynikiem 7,2 proc. Konfederacja musi zadowolić się co najwyżej rolą partyjnego konika na biegunach.

Demobilizacja Demokratów

Tym, co jesienią 2023 r. zapewniło ugrupowaniom demokratycznym pokonanie populistycznej prawicy spod szyldu PiS i Solidarnej Polski, była wielka mobilizacja młodych ludzi – i kobiet.

Pierwsi, których do urn poszło wtedy aż 72 proc., mieli dość władzy, którą uważali za obciachową, skoncentrowaną na leciwych i niewykształconych mieszkańcach prowincji, narzucającą tradycjonalistyczno-katolicki model życia i edukacji, a przede wszystkim pozbawioną jakiegokolwiek programu dla młodych.

Kobiety mają z PiS na pieńku od października 2020 r., kiedy to na polityczne zamówienie partii Kaczyńskiego marionetkowy Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepis zezwalający na aborcję z powodu wad płodu. Potężne demonstracje w kobiet polskich miastach były pierwszą siłą, która zachwiała potęgą rządzącej prawicy.

Niedzielna frekwencja wynosząca 51 proc. oznacza, jak określił to politolog Przemysław Sadura, zwycięstwo „koalicji grilla i kanapy”.

Tym razem do urn przyszło zaledwie 34 proc. młodych i 53 proc. kobiet. Dlaczego? Eksperci jako przyczyny wskazują: słabą kampanię demokratów, kłótnie w łonie rządzącej koalicji (głównie o aborcję i podatki dla przedsiębiorców), brak dobrego dialogu rządu z wyborcami, niespełnienie większości ze 100 obietnic na 100 dni rządu.

To wszystko prawda. Być może jednak za wyborczą gnuśnością części Polaków stoi też poczucie, że bezzębny PiS na razie ich wolności nie zagraża.

Mobilizacja wierzących

Niska frekwencja podniosła wynik PiS, o czym świadczą rezultaty wyborów we wschodnich i południowo-wschodnich województwach, w których ta partia zawsze była silna.

Moja znajoma stwierdziła, że nawet gdyby PiS wystawił w wyborach kozę, wyborcy Kaczyńskiego by tę kozę poparli – tak niezachwiana jest ich wiara w partię.

W tym przerysowaniu jest sporo racji, albowiem elektorat PiS wydaje się impregnowany na prawdę o tej partii. Choć codziennie na jaw wychodzą kolejne dowody nadużyć władzy, łamania prawa, marnowania publicznych pieniędzy albo wręcz ich rozkradania w ciągu minionych 8 lat – po wyznawcach Kaczyńskiego wszystko to spływa, jak po gęsi.

Dowód? Na PiS zagłosowało 57 proc. rolników, choć to z winy zaniedbań tej właśnie partii od ponad roku ponoszą oni dotkliwe straty finansowe – a dziś blokują drogi. Gdy Tusk ostrzegał, czym skończy się polityka rolna ekipy Kaczyńskiego, PiS-owcy oskarżali go „sianie ruskiej propagandy”. A rolnicy ani myśleli wtedy o protestach.

Ocalenie Kaczyńskiego

Wynik wyborczy, choć nie rozwiązuje żadnego z najważniejszych problemów PiS – a wręcz zwiastuje nowe, jest dla samego Jarosława Kaczyńskiego nie najgorszy. Owszem, utrata władzy w kilku sejmikach oznacza pożegnanie się wielu działaczy jego partii (tudzież ich krewnych i znajomych) z posadami, lecz pozycji Kaczyńskiego nie zagrozi, skoro odniósł „dziewiąte zwycięstwo”.

Przed wyborami wielu wieszczyło tej ekipie spektakularną klęskę, co dla samego prezesa PiS oznaczałoby rozliczenia, a być może nawet rozpad jego formacji.

Teraz Kaczyński zyskał dodatkowe 2 miesiące (do wyborów europejskich), by umocnić swą władzę w partii i wziąć pod but potencjalnych rozłamowców. Zapewne wykorzysta je, w kolejnej kampanii nakręcając do granic możliwości spiralę hejtu wymierzonego w Tuska, Unię Europejską i Niemcy – trójcę, do której żywi nieskrywaną nienawiść.

Trzaskowski przyszłym prezydentem Polski

Ostatni wniosek dotyczy wyniku wyborów w Warszawie. Rafał Trzaskowski, któremu warszawiacy po raz kolejny już w pierwszej turze powierzyli prezydenturę stolicy, zgromadziwszy blisko 60- procentowe poparcie zdaje się być murowanym kandydatem KO na prezydenta Polski w przyszłorocznych wyborach. Co więcej, wiele wskazuje na to, że te wybory wygra.

Dlaczego? Po pierwsze – bo jego minimalna przegrana z Andrzejem Dudą w 2020 r. była skutkiem nieuczciwej kampanii PiS. Na korzyść Dudy działała zmasowana propaganda rządowych mediów, nieograniczony budżet na kampanię – i strategiczne informacje, które obóz władzy wykradał, inwigilując za pomocą systemu szpiegującego Pegasus głównych polityków opozycji z Krzysztofem Brejzą, szefem sztabu Trzaskowskiego, na czele.

Sprawa Pegasusa jest teraz przedmiotem śledztw komisji sejmowej i prokuratury.

Po drugie, bo Trzaskowski wydaje się być najsilniejszym kandydatem na prezydenta. Szymon Hołownia, jego najpoważniejszy dziś rywal, raczej pogrzebał swoje szanse, wstrzymując debatę nad projektami ustaw liberalizujących aborcję.

A kandydat PiS? Ktokolwiek nim będzie, po niechlubnej prezydenturze Dudy raczej na pewno nie zdobędzie serc większości Polaków.